Σαν σήμερα, στις 3 Μαρτίου 1913, κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, μια σημαντική στρατηγική νίκη για την Ελλάδα σημειώθηκε με την απελευθέρωση της πόλης των Αγίων Σαράντα.
Η ελληνική στρατιωτική δύναμη, αποτελούμενη από τμήματα του Ελληνικού Στρατού, υπό την ηγεσία του στρατηγού Παύλου Μελά και του διοικητή της 8ης Μεραρχίας, πραγματοποίησε μια συντονισμένη επιχείρηση που είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση της πόλης από τον οθωμανικό ζυγό.
Η απελευθέρωση των Αγίων Σαράντα είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς η πόλη ήταν ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια στην περιοχή και συνδεόταν άμεσα με την οικονομική και στρατιωτική σημασία του νοτίου αλβανικού χώρου.
Η στρατηγική αυτή νίκη εντάσσεται στο πλαίσιο των επιχειρήσεων του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, όπου οι ελληνικές δυνάμεις, σε συνεργασία με τις στρατιωτικές δυνάμεις άλλων βαλκανικών χωρών, προσπαθούσαν να απομακρύνουν τον οθωμανικό έλεγχο από τα Βαλκάνια.
Η ελληνική νίκη στους Αγίους Σαράντα ήταν μέρος μιας σειράς επιτυχιών που πέτυχε ο Ελληνικός Στρατός σε διάφορα μέτωπα του πολέμου, ενδυναμώνοντας τη θέση της Ελλάδας στην περιοχή και προετοιμάζοντας το έδαφος για τις μελλοντικές εξελίξεις στην εδαφική αναδιάρθρωση της περιοχής των Βαλκανίων.
Οι Άγιοι Σαράντα, μετά την απελευθέρωσή τους, ενσωματώθηκαν στην ελληνική επικράτεια και αποτέλεσαν ένα από τα πρώτα βήματα στην ενοποίηση των ελληνικών εδαφών που είχαν καταληφθεί από τους Οθωμανούς.
Πώς κατέληξαν οι Άγιοι Σαράντα ξανά στην Αλβανία
Οι Άγιοι Σαράντα, αν και απελευθερώθηκαν από τον Ελληνικό Στρατό κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου το 1913, κατέληξαν τελικά να ανήκουν στην Αλβανία λόγω των πολιτικών και διπλωματικών εξελίξεων που ακολούθησαν τη λήξη του πολέμου.
Μετά την επιτυχή απελευθέρωση των ελληνικών εδαφών και την απομάκρυνση των Οθωμανών, οι χώρες των Βαλκανίων έπρεπε να διαχειριστούν τις νέες εδαφικές τους κατακτήσεις και να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους.
Οι Άγιοι Σαράντα, που είχαν ενσωματωθεί προσωρινά στο ελληνικό κράτος μετά την απελευθέρωσή τους, βρέθηκαν στο επίκεντρο των αντιφάσεων μεταξύ των εδαφικών διεκδικήσεων της Ελλάδας και της νέας Αλβανίας.
Το 1912, η Αλβανία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ωστόσο, το νέο αλβανικό κράτος δεν είχε πλήρη έλεγχο επί όλων των εδαφών που περιλάμβανε η εδαφική του επικράτεια, καθώς πολλές περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς (όπως οι Άγιοι Σαράντα, η Χειμάρρα και άλλες περιοχές της Νότιας Αλβανίας) είχαν έντονο ελληνικό στοιχείο και ήταν υπό ελληνικό στρατιωτικό έλεγχο.
Η διεθνής κοινότητα, ωστόσο, δεν αποδεχόταν την ελληνική κυριαρχία σε αυτές τις περιοχές. Με τη σύναψη της Συνθήκης του Λονδίνου το 1913, η οποία καθόριζε τα σύνορα των Βαλκανικών κρατών μετά τη νίκη τους επί των Οθωμανών, η Αλβανία αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος, και οι Άγιοι Σαράντα, παρά την προσωρινή ελληνική κυριαρχία, περιήλθαν τελικά στην Αλβανία.
Το 1914, με την επίσημη αναγνώριση της Αλβανίας από τις μεγάλες δυνάμεις (Οθωμανική Αυτοκρατορία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία και Αυστροουγγαρία), η περιοχή των Αγίων Σαράντα, όπως και άλλες περιοχές της νότιας Αλβανίας, παραδόθηκε στο αλβανικό κράτος.
Η εξέλιξη αυτή επηρεάστηκε και από τις διεθνείς πολιτικές ισορροπίες, καθώς οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής έκριναν ότι η ανεξαρτησία της Αλβανίας ήταν ένα μέτρο για την ενίσχυση της σταθερότητας στην περιοχή των Βαλκανίων, ενώ η Ελλάδα, αν και είχε σημαντικά συμφέροντα στην περιοχή, αναγκάστηκε να αποδεχτεί την κατάσταση, αν και η περιοχή των Αγίων Σαράντα παρέμεινε με έντονη ελληνική παρουσία και πολιτιστική κληρονομιά.
Η περιοχή αυτή, λοιπόν, αν και ήταν για κάποιο διάστημα υπό ελληνικό έλεγχο, εν τέλει παρέμεινε στην Αλβανία, παρά τις ελληνικές διεκδικήσεις που συνέχισαν να υπάρχουν για πολλά χρόνια, ειδικά κατά τη διάρκεια των πολέμων και των μεταπολεμικών συμφωνιών του 20ού αιώνα.
*Πηγή φωτογραφίας: Μουσείο Μπενάκη / (Ιστορικά Αρχεία 173/38)
