Τη Μεγάλη Παρασκευή του 1847, ο όχλος κατέστρεψε το σπίτι του Βρετανού υπηκόου Δον Πατσίφικο στου Ψυρρή επειδή ήταν Εβραίος κατά το θρήσκευμα. Όταν η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να ικανοποιήσει τις εξωφρενικές απαιτήσεις του Πατσίφικο για αποζημίωση, η Βρετανία προχώρησε σε παρατεταμένο ναυτικό αποκλεισμό όλων των παραλίων της Ελλάδας. Επρόκειτο για ακραία επίδειξη ισχύος μιας υπερδυνάμεως για την προστασία των εθνικών της συμφερόντων. Η λογική ήταν (και παραμένει) ότι πρέπει να σέβεσαι μία υπερδύναμη είτε έχεις απέναντί σου ένα αεροπλανοφόρο είτε μια βάρκα με δύο πεζοναύτες. Αυτό το δόγμα δείχνει να καταρρέει στο Αφγανιστάν για τους Αμερικανούς.
Προς το παρόν, κυριαρχεί η ομαλή απομάκρυνση των Αφγανών που συνεργάσθηκαν με τους δυτικούς. Τους Αμερικανούς στοιχειώνει η εικόνα του Βιετνάμ του 1975, όταν αμερικανικά ελικόπτερα εκκένωναν όπως όπως τη Σαϊγκόν. Φαίνεται ότι επιλέγουν να δημιουργήσουν σκηνικό Δουνκέρκης του 1940, όταν τα ηττημένα και περικυκλωμένα από τους Γερμανούς συμμαχικά στρατεύματα κατάφεραν να διαφύγουν διά θαλάσσης. Γι’ αυτόν τον λόγο έχουν σταλεί 6.000 Αμερικανοί στρατιώτες στο αεροδρόμιο της Καμπούλ. Παράλληλα, οι δίαυλοι επικοινωνίας με τους Ταλιμπάν διευκολύνουν κάπως την εκκένωση. Κρίσιμη ημερομηνία σημειολογικά για την εικόνα των ΗΠΑ είναι η κατάσταση που θα επικρατεί την 11η Σεπτεμβρίου. Το δεύτερο πιεστικό πρόβλημα είναι η τύχη των όπλων, αξίας 25 δισ. ευρώ, του αφγανικού στρατού. Τα πιο απλά –όπως ατομικός οπλισμός ή νυχτερινές διόπτρες– θα χρησιμοποιηθούν από τους Ταλιμπάν. Τα πιο προηγμένα –όπως ελικόπτερα– θα πωληθούν. Υπάρχει ισχυρή πιθανότητα να πέσουν στα χέρια της διεθνούς τρομοκρατίας.
Το μείζον για τις ΗΠΑ είναι ότι έχασαν ένα γεωστρατηγικό προπύργιο. Η μάχη κατά της Αλ Κάιντα το 2001 τους είχε δώσει τη δυνατότητα μακροχρόνιας κατοχής ενός κράτους που είναι δίπλα στο Ιράν και στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, κοντά στην Κίνα και στη Ρωσία. Η ήττα στο Αφγανιστάν υποχρεώνει τις ΗΠΑ να συνεργαστούν περισσότερο με τα άλλα κράτη της περιοχής. Μεγάλη κερδισμένη εκτιμάται πως θα είναι η Κίνα, που έχει τους πόρους για ισχυρή οικονομική παρουσία στο Αφγανιστάν.
Σε στρατηγικό επίπεδο η ταπεινωτική αποχώρηση από το Αφγανιστάν υπονομεύει την αξιοπιστία ισχύος των ΗΠΑ διεθνώς. Παράλληλα, δυσκολεύει τη θέση του προέδρου Μπάιντεν στην εξωτερική του πολιτική. Ετοιμαζόταν είτε να ελαφρύνει τις κυρώσεις εις βάρος της Τεχεράνης είτε να αμβλύνει τις θέσεις του ως προς το πρόγραμμα των ιρανικών βαλλιστικών πυραύλων. Μετά το Αφγανιστάν δεν έχει περιθώρια να φανεί ενδοτικός έναντι της νέας σκληροπυρηνικής ηγεσίας του Ιράν, στοιχείο που του επισημαίνουν οι Ισραηλινοί.
Το Ιράν, όμως, έχει σημαίνοντα ρόλο για την κατάσταση στο Αφγανιστάν: Μοιράζεται μαζί του 920 χλμ. κοινών συνόρων· το 78% των Αφγανών καταλαβαίνουν τη γλώσσα Ντάρι που είναι διάλεκτος της περσικής· ήδη φιλοξενούνται στο Ιράν σχεδόν 3.000.000 Αφγανοί πρόσφυγες. Η Τεχεράνη είχε φροντίσει να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τους Ταλιμπάν. Θα τους στηρίξει πολιτικά διότι δεν επιθυμεί αστάθεια στο Αφγανιστάν που θα προκαλέσει νέα προσφυγικά ρεύματα. Εάν δεν υπήρχε το πολιτικό πρόβλημα, θα ήταν ο ιδανικός συνομιλητής της Ε.Ε. για τη συγκράτηση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών που θα αρχίσουν σύντομα.
Λίγο παραδίπλα, η Τουρκία ακολουθεί το δόγμα ότι σε κάθε κρίση υπάρχει μία ευκαιρία. Αρχικώς προσπάθησε να προσεγγίσει την Ουάσιγκτον αναλαμβάνοντας την ασφάλεια του αεροδρομίου της Καμπούλ, μετά την αποχώρηση των Αμερικανών. Το σχέδιο ξεπεράστηκε από τα γεγονότα. Τώρα προσπαθεί να προσεγγίσει τους Ταλιμπάν. Είναι μεν μια σκληροπυρηνική ισλαμική ομάδα αλλά όχι πολύ διαφορετική από την οργάνωση Ισλαμικό Κράτος, που η Άγκυρα συνέδραμε στη Συρία μέχρι το 2015. Ο Ερντογάν θα έχει συμμάχους του σε αυτή την προσπάθεια το Κατάρ και το Πακιστάν. Το μεν πρώτο φιλοξενούσε εκπροσώπους των Ταλιμπάν στο έδαφός του με τη σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ. Το δεύτερο είναι ο ουσιαστικός στρατιωτικός σύμμαχος των Ταλιμπάν εδώ και χρόνια. Ο Ερντογάν πιστεύει ότι, ύστερα από όσα πέρασαν οι Ταλιμπάν, επιθυμούν διακαώς τη διεθνή νομιμότητα. Η Τουρκία, ως η μοναδική μουσουλμανική χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, μπορεί να αποτελέσει γέφυρα των Δυτικών προς τους Ταλιμπάν και τανάπαλιν. Αυτό θα επιβεβαιώσει στο εσωτερικό της Τουρκίας τη νεοοθωμανική εικόνα μεγαλείου του Ερντογάν που ασκεί αυτόνομη πολιτική από τη Δύση. Επιπλέον, θα ενισχύσει τον Ερντογάν έναντι των ΗΠΑ, που παραμένουν το μεγαλύτερο πρόβλημά του.
Το δεύτερο πεδίο στο οποίο θα κινηθεί η Αγκυρα είναι το μεταναστευτικό, που αποτελεί και τον εφιάλτη των Ευρωπαίων. Η Αγκυρα υψώνει τείχος στα σύνορά της με το Ιράν και ζητάει οικονομική βοήθεια. Σε αυτό το σημείο έρχεται και ο ρόλος της Ε.Ε. Δεν πρέπει να επαναλάβει τα λάθη που έκανε με τη Συρία. Από το 2011 έως το 2015 η οικονομική βοήθεια που είχε σταλεί στις γειτονικές με τη Συρία χώρες ισοδυναμούσε με το κόστος ενός μικρού μπουκαλιού νερού την ημέρα ανά πρόσφυγα. Δεν πρέπει να φτάσει το πρόβλημα στην Τουρκία. Πρέπει να στηριχθούν όλες οι γειτονικές προς το Αφγανιστάν χώρες, για να αντιμετωπίσουν τις προσφυγικές ροές. Όταν θα φτάσουν στα σύνορα της Ε.Ε., θα είναι αργά. Εμείς τουλάχιστον ως Ελλάδα έχουμε αποδείξει από τον Μάρτιο του 2020 ότι μπορούμε να φυλάμε με επάρκεια τα σύνορά μας.
* Ο κ. Άγγελος Συρίγος είναι αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής στην Α΄ Αθηνών, υφυπουργός Παιδείας.
Συρίγος για Ταλιμπάν: Η επόμενη ημέρα
