Το καλοκαίρι του 1973 και λίγο πριν την κατάρρευση της Δικτατορίας, ο Γιώργος Παπαδόπουλος κάνει μία δήλωση περί ύπαρξης κοιτασμάτων πετρελαίου στο Αιγαίο και την ανάγκη εξόρυξής τους. Αυτή η δήλωση θεωρείται η αφετηρία των συγκρούσεων Ελλάδας και Τουρκίας για την υφαλοκρηπίδα.
Η υφαλοκρηπίδα είναι μια περιοχή στο βυθό της θάλασσας που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την ακτή, συνήθως σε περιοχές με ρηχά νερά και πολλά φυτά ή ζώα. Συχνά αποτελεί σημαντικό οικολογικό περιβάλλον με μεγάλη βιοποικιλότητα.
Η σύγκρουση και οι εντάσεις
Βλέποντας το από σκοπιά του διεθνούς δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας, η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις και ως προς το ποιες είναι οι εκκρεμούσες νομικές διαφορές μεταξύ τους και ως προς την ουσία των διαφορών αυτών από τη σκοπιά του διεθνούς δικαίου. Συχνά διαφωνούν και ως προς τον ίδιο τον διάλογο. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, υποστηρίζει σθεναρά τη θέση ότι η μοναδική εκκρεμής διαφορά αφορά στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.
Λίγα χρόνια μετά τη δήλωση του Παπαδόπουλου ξεκινούν έρευνες από τουρκικό ωκεανογραφικό σκάφος, με αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης η οποία μάλιστα θεώρησε ότι το ζήτημα ήταν παραβίαση του διεθνούς δικαίου ζητώντας την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, πράγμα πολύ περίπλοκο καθώς η Τουρκία δεν έχει κυρώσει ούτε τη Διεθνή Συνθήκη για την Υφαλοκρηπίδα του 1958 ούτε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982.
Mία σειρά από διαπραγματευτικές προσπάθειες πέφτουν στο κενό με την Τουρκία να απορρίπτει την πιθανότητα προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο. Παράλληλα, οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας γίνονται όλο και πιο έντονες με το αποκορύφωμα να έρχεται τον Μάρτιο του 1987.
Τότε ήταν που το τουρκικό πλοίο Σισμίκ-1, συνοδευόμενο από τουρκικά πολεμικά πλοία, ξεκίνησε προκειμένου να κάνει έρευνες λίγο έξω από την αιγιαλίτιδα ζώνη των ελληνικών νησιών. Η κρίση φτάνει στο ανώτατο επίπεδο με τους Ανδρέα Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ να συνομιλούν άμεσα με αποτέλεσμα την εκτόνωση της κρίσης.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 το τουρκικό κράτος έθεσε αρκετές βραχονησίδες και νησίδες καθώς και τις μεταξύ αυτών θαλάσσιες περιοχές υπό τις γκρίζες ζώνες που θεωρούν προέκταση του εδάφους τους. Έκτοτε μία σειρά από εντάσεις, το casus belli και φυσικά τα Ίμια και, τελευταία το Ούρουτς Ρέις έχουν απασχολήσει την επικαιρότητα.
Οι διαφορές Ελλάδας και Τουρκίας
Οι διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι σημαντικές τόσο σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο όσο όμως και στο νομικό πλαίσιο που διέπει την ουσία τους. Η σταθερή άποψη της Ελλάδας, όπως τονίστηκε παραπάνω, είναι ότι υπάρχει μία εκκρεμής νομική διαφορά μεταξύ των δύο κρατών και αυτή κυρίως αφορά το πού και πώς οριοθετείται η υφαλοκρηπίδα και μελλοντικά η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.
Με τη σειρά της η Τουρκία έχει ως πλέον παραδοσιακές θέσεις ζητήματα όπως οι γκρίζες ζώνες, ο εναέριος χώρος (που φαίνεται με τις παραβιάσεις του ελληνικού FIR) και φυσικά η αποστρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου.
Όπως δηλώνει το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών (ΥΠΕΞ): «σύμφωνα με το διεθνές εθιμικό δίκαιο, το οποίο επίσης κωδικοποιείται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΣΔΘ), η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ναυτικά μίλια». Με άλλα λόγια, η Ελλάδα έχει κάθε δικαίωμα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ναυτικά μίλια σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο χωρίς να υπάρχει κανένας λόγος για εξαιρέσεις.
Για την Τουρκία κάτι τέτοιο είναι μη αποδεκτό. Σημειώνει με τη σειρά του το Τουρκικό ΥΠΕΞ ««υπό το παρόν όριο των 6 μιλίων, τα ελληνικά χωρικά ύδατα αποτελούν περίπου το 43,5% του Αιγαίου. Για την Τουρκία, το ίδιο ποσοστό είναι 7,5 τοις εκατό. Το υπόλοιπο 49% είναι ανοικτή θάλασσα. Είναι προφανές ότι η επέκταση από την Ελλάδα των χωρικών της υδάτων πέρα από τα σημερινά 6 μίλια στο Αιγαίο θα είχε τις πιο άδικες των επιπτώσεων και, ως εκ τούτου, θα συνιστούσε κατάχρηση δικαιώματος».
Ουσιαστικά, λέει η Τουρκία, αν η Ελλάδα πράγματι επεκτείνει το εύρος των χωρικών υδάτων της στα 12 μίλια, με δεδομένο ότι πρόκειται για νησιωτική χώρα, η Ελλάδα θα φτάσει να ελέγχει το 72% του Αιγαίου, ενώ η Τουρκία μόλις το 8,8%, πράγμα που οι Τούρκοι το βρίσκουν άδικο και φυσικά καταστροφικό για ένα μεγάλο κομμάτι των οικονομικών της δραστηριοτήτων. Ουσιαστικά, λοιπόν, ζητά μία κατάσταση εξαίρεσης.
Το Δίκαιο της Θάλασσας τονίζει ότι κάθε κράτος έχει δικαίωμα να επιλέξει οποιοδήποτε εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης αυτό επιθυμεί αρκεί αυτό να μην υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχει υποχρέωση χρήσης της πλήρους απόστασης, πράγμα που προσδοκά η Άγκυρα να κάνει η Ελλάδα προκειμένου να μην καταχραστεί του πάντως νόμιμου δικαιώματός της.
