Αστυνομικός και ψυχολογία… Ένα κομμάτι ταμπού για πολλούς ένστολους, το οποίο ωστόσο θα πρέπει να ξεκινήσει να συζητείται περισσότερο στην Ελλάδα…
Αδιαμφισβήτητα η ψυχική μας υγεία καθορίζει τον τρόπο και την ποιότητα ζωής μας.
Επηρεάζει τον τρόπο σκέψης και δράσης μας, το πώς διαχειριζόμαστε μια δύσκολη κατάσταση και το πώς παίρνουμε σωστές αποφάσεις.
Κατανοώντας τη σημασία της, μπορούμε να προάγουμε μια υγιή και ισορροπημένη ζωή σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η Διδάκτωρ Εγκληματολογίας κ. Κέλλυ Ιωάννου μιλώντας στο «L&O», εξηγεί πόσο σημαντική είναι η ψυχολογική υποστήριξη στο περιβάλλον της αστυνομίας.
Παράλληλα, αναλύει την αναγκαιότητα ενίσχυσης των ψυχομετρικών εξετάσεων αλλά και την ψυχολογία του αστυνομικού σε βάθος δεδομένης της καθημερινής έκθεσης σε στρεσογόνες και επικίνδυνες καταστάσεις, ιδιαίτερα όταν αυτές συνδυάζονται με το χαμηλό εισόδημα και την ευνοϊκή μεταχείριση των συλληφθέντων.
Ειδικότερα:
Ποια είναι η διαδικασία εξέτασης των αστυνομικών; Οι εξετάσεις που αφορούν στον έλεγχο καταλληλότητας προς χρήση όπλου είναι επαρκείς;
Θα έλεγα πως η διαδικασία αξιολόγησης των αστυνομικών στην Ελλάδα έχει μεν ορισμένα βασικά βήματα, αλλά χρειάζεται να κοιτάξουμε και σε μεγαλύτερο βάθος, ειδικά όταν μιλάμε για θέματα καταλληλότητας στη χρήση όπλου. Στην αρχή, οι αστυνομικοί περνούν από προκαταρκτικές εξετάσεις που καλύπτουν υγειονομικούς ελέγχους, αθλητικές επιδόσεις και συνεντεύξεις. Αυτά όμως είναι περισσότερο μια βασική αξιολόγηση για να διαπιστωθεί αν κάποιος έχει τα σωματικά και τα γνωστικά προσόντα για το επάγγελμα.
Το κρίσιμο σημείο εδώ, όμως, είναι η ψυχομετρία. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, οι ψυχομετρικές εξετάσεις περιορίζονται κυρίως σε ελέγχους γνωστικών ικανοτήτων, όπως η οπτική ικανότητα ή η αντίληψη, και όχι τόσο σε βάθος της προσωπικότητας ή της συναισθηματικής σταθερότητας. Και αυτό είναι πραγματικά μια τεράστια παράλειψη, γιατί ο ρόλος της ψυχομετρίας σε άλλα μέρη του κόσμου είναι να βοηθάει στην πρόληψη επικίνδυνων καταστάσεων, να αξιολογεί χαρακτηριστικά όπως η συναισθηματική αντοχή, η αυτοκυριαρχία, η κλίση προς τη βία ή την κλιμάκωση.
Αυτό που βλέπουμε στην πράξη είναι ότι οι έλεγχοι αυτοί γίνονται τυπικά, χωρίς να εμβαθύνουν στην προσωπικότητα και την ψυχική αντοχή του αστυνομικού. Και ενώ από νομική άποψη η διαδικασία μπορεί να θεωρείται επαρκής, στην πραγματικότητα δεν εξασφαλίζεται ότι ο κάθε αστυνομικός έχει την ψυχική ισορροπία που απαιτείται για να διαχειριστεί αποτελεσματικά και με ασφάλεια καταστάσεις πίεσης, ειδικά όταν οπλοφορεί.
Κατά την άποψή μου, αν θέλουμε πραγματικά να προάγουμε την ασφάλεια, θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τη διαδικασία ψυχομετρικής αξιολόγησης και να την προσαρμόσουμε στις σύγχρονες απαιτήσεις του αστυνομικού έργου. Χρειαζόμαστε ψυχολογική υποστήριξη και συνεχή εκπαίδευση σε δεξιότητες αποφόρτισης και διαχείρισης κρίσεων. Και η ψυχομετρία δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στο εάν κάποιος έχει καλή όραση· πρέπει να εξετάζει σε βάθος αν μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά την εξουσία και το όπλο που του εμπιστευόμαστε.
Πόσο μεγάλη είναι η σημασία της ψυχολογικής υποστήριξης στην Ελληνική Αστυνομία;
Η ψυχολογική υποστήριξη στην Ελληνική Αστυνομία είναι εξαιρετικά σημαντική και, δυστυχώς, συχνά υποτιμημένη, παρότι ο ρόλος της είναι καθοριστικός.
Οι αστυνομικοί έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με υψηλά επίπεδα στρες, εξαιτίας περιστατικών βίας, επικίνδυνων αποστολών και τραυματικών γεγονότων. Αυτή η διαρκής έκθεση μπορεί να επιβαρύνει τη ψυχική τους υγεία, επηρεάζοντας την κρίση και την ικανότητά τους να παραμένουν ψύχραιμοι σε κρίσιμες στιγμές.
Η ψυχολογική υποστήριξη βοηθά στην πρόληψη της συναισθηματικής εξουθένωσης και του άγχους, ενώ ενισχύει τη δυνατότητα των αστυνομικών να ανταποκρίνονται ψύχραιμα, προστατεύοντας έτσι τόσο τον εαυτό τους όσο και το κοινωνικό σύνολο.
Στην Ελλάδα, ωστόσο, αυτή η υποστήριξη συχνά παρέχεται μόνο μετά από σοβαρά περιστατικά ή κατόπιν αιτήματος των ίδιων των αστυνομικών, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για μια προληπτική κουλτούρα. Οι τακτικές ψυχολογικές αξιολογήσεις και η συνεχής πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας θα μπορούσαν να ενισχύσουν σημαντικά την ποιότητα της αστυνόμευσης και την ασφάλεια των πολιτών.
Χωρίς να είμαι αφοριστική, θεωρώ επίσης απαραίτητο να αξιολογούνται και οι επαγγελματίες που αναλαμβάνουν την αξιολόγηση των αστυνομικών. Συχνά οι αξιολογητές δεν έχουν την κατάλληλη εξειδίκευση στην αστυνομική ψυχολογία, βασιζόμενοι μόνο σε βασικές ψυχομετρικές και κλινικές δοκιμασίες, οι οποίες δεν αγγίζουν τις ιδιαιτερότητες του αστυνομικού επαγγέλματος.
Σε πολλές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αυστραλία, εφαρμόζεται η “Police Psychology” (Αστυνομική Ψυχολογία), μια εξειδικευμένη προσέγγιση που αναγνωρίζει τις μοναδικές ανάγκες των αστυνομικών. Εκεί, ειδικά καταρτισμένοι ψυχολόγοι αξιολογούν αστυνομικούς όχι μόνο για τις βασικές τους δεξιότητες αλλά και για την ψυχική αντοχή, τη συναισθηματική σταθερότητα και τη διαχείριση κρίσεων.
Σε χώρες με ανεπτυγμένη αστυνομική ψυχολογία, η υποστήριξη είναι προληπτική και συνεχής. Οι αστυνομικοί έχουν πρόσβαση σε τακτικές συνεδρίες, ειδικά μετά από στρεσογόνα περιστατικά, και λαμβάνουν εκπαίδευση σε δεξιότητες αυτοκυριαρχίας και διαχείρισης άγχους. Αυτή η ολοκληρωμένη προσέγγιση ενισχύει σημαντικά την ψυχική υγεία και την επιχειρησιακή ετοιμότητα.
Θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμο να ακολουθήσουμε ένα παρόμοιο μοντέλο και στην Ελλάδα, ώστε η αστυνομική ψυχολογία να αποτελέσει θεσμοθετημένο εργαλείο υποστήριξης και αξιολόγησης. Αντί για απλές, επιφανειακές εξετάσεις, οι αξιολογήσεις θα γίνουν πιο ουσιαστικές και προσαρμοσμένες στις προκλήσεις του επαγγέλματος, δημιουργώντας έναν αστυνομικό σώμα ψυχολογικά ισορροπημένο και καλύτερα προετοιμασμένο για τις καθημερινές προκλήσεις.
Χρειάζεται ψυχολόγο κάθε αστυνομικό τμήμα;
Αναμφίβολα, η ύπαρξη ψυχολόγου σε κάθε αστυνομικό τμήμα θα μπορούσε να ωφελήσει σημαντικά το αστυνομικό σώμα, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τους διαφορετικούς και απαιτητικούς ρόλους που αναλαμβάνουν οι αστυνομικοί στην καθημερινή τους εργασία.
Οι αστυνομικοί στην Ελλάδα εκτελούν πολλαπλά καθήκοντα — από τη διαχείριση κρίσεων και τον έλεγχο πλήθους μέχρι τις ανακριτικές διαδικασίες και την εμπλοκή τους σε σοβαρές ποινικές υποθέσεις. Κάθε μία από αυτές τις καταστάσεις απαιτεί ξεχωριστές ψυχολογικές ικανότητες και αντοχές, ενώ η διαρκής έκθεση στο στρες και το τραύμα καθιστά την ψυχολογική υποστήριξη απαραίτητη.
Εξειδικευμένοι Ψυχολόγοι: Ένας απλός ψυχολόγος μπορεί να είναι χρήσιμος για την παροχή βασικής υποστήριξης, αλλά για μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση, είναι κρίσιμο να υπάρχουν εξειδικευμένοι ψυχολόγοι, όπως δικαστικοί και εγκληματολογικοί ψυχολόγοι. Οι δικαστικοί ψυχολόγοι ασχολούνται με την αξιολόγηση μαρτύρων, θυμάτων και κατηγορουμένων, ενώ οι εγκληματολογικοί ψυχολόγοι επικεντρώνονται στην κατανόηση του εγκληματικού προφίλ, παρέχοντας ανάλυση και ερμηνεία της συμπεριφοράς των δραστών. Αυτές οι ειδικότητες έχουν σημαντικές διαφορές από τους γενικούς ψυχολόγους, καθώς διαθέτουν εκπαίδευση και εμπειρία σε θέματα που συνδέονται άμεσα με το ποινικό σύστημα και το αστυνομικό έργο, επιτρέποντας τους να αντιμετωπίζουν πιο στοχευμένα και απαιτητικά περιστατικά.
Ο Ρόλος του Εγκληματολόγου: Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες που δεν έχουν εντάξει εγκληματολόγους στο αστυνομικό σώμα. Οι εγκληματολόγοι θα μπορούσαν να προσφέρουν κρίσιμη υποστήριξη, αναλύοντας τις αιτίες και τα μοτίβα της εγκληματικής συμπεριφοράς και βοηθώντας στην κατανόηση των κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων που οδηγούν στο έγκλημα. Ένας εγκληματολόγος δεν αναλαμβάνει τον κλασικό θεραπευτικό ρόλο, αλλά συνδράμει στις έρευνες, στη χάραξη στρατηγικής πρόληψης και στην ανάλυση δεδομένων εγκληματικότητας, στοιχεία που είναι ουσιώδη για μια σύγχρονη αστυνομία.
Η Αναγκαιότητα Ψυχολογικής Υποστήριξης: Με βάση τους παραπάνω ρόλους, η ύπαρξη ψυχολόγου σε κάθε τμήμα δεν είναι απλώς μια ωραία ιδέα, αλλά μια αναγκαία επένδυση για τη βελτίωση του αστυνομικού έργου. Ένας ψυχολόγος γενικής εκπαίδευσης μπορεί να παρέχει καθημερινή υποστήριξη και συμβουλευτική στους αστυνομικούς για θέματα στρες, αλλά η ύπαρξη εξειδικευμένων δικαστικών, εγκληματολογικών ψυχολόγων και εγκληματολόγων θα εξασφάλιζε μια βαθύτερη και πιο σφαιρική προσέγγιση στις ανάγκες του αστυνομικού σώματος και στη διαχείριση του εγκλήματος.
Ποια είναι η ψυχολογία και το ηθικό στα ΜΑΤ που είναι ίσως η ομάδα ενστόλων που δέχονται το μεγαλύτερο «bullying» από την κοινωνία;
Η ψυχολογία και το ηθικό των αστυνομικών που υπηρετούν στα ΜΑΤ είναι μια σύνθετη υπόθεση, ιδιαίτερα λόγω της φύσης της αποστολής τους, που τους φέρνει σε άμεση αντιπαράθεση με πολίτες σε έντονες, συχνά συγκρουσιακές καταστάσεις, όπως διαδηλώσεις ή συγκεντρώσεις. Οι συνθήκες αυτές ενδέχεται να προκαλούν συναισθηματική φθορά και έντονη ψυχολογική πίεση στους αστυνομικούς, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν κενά σε σχέση με το πώς μπορούν να διαχειριστούν την επιθετικότητα και την ένταση, τόσο από τους πολίτες όσο και από τη δική τους πλευρά.
Μια σημαντική πρόκληση για τα ΜΑΤ είναι η ισορροπία ανάμεσα στη διατήρηση της τάξης και στην αποφυγή της υπερβολικής χρήσης βίας. Σε πολλές περιπτώσεις, οι μέθοδοι που εφαρμόζονται από τους αστυνομικούς των ΜΑΤ έχουν επικριθεί από την κοινή γνώμη, καθώς υπάρχουν περιστατικά όπου η επέμβασή τους θεωρήθηκε δυσανάλογη ή επιθετική. Αυτές οι αντιδράσεις, τόσο από τα ΜΜΕ όσο και από την κοινωνία, έχουν αναδείξει την ανάγκη για πιο δομημένη εκπαίδευση στην αποφυγή της κλιμάκωσης και στην ψυχραιμία κατά τη διάρκεια συγκρούσεων.
Η ψυχολογική υποστήριξη είναι απαραίτητη όχι για να ενισχύσει απλά το ηθικό των ΜΑΤ, αλλά και για να βοηθήσει τους αστυνομικούς να κατανοήσουν τις κοινωνικές αντιδράσεις και να αναπτύξουν δεξιότητες αυτοελέγχου και διαχείρισης της έντασης. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, η υποστήριξη αυτή είναι περιορισμένη και επικεντρώνεται κυρίως στην ενίσχυση της «αντοχής» παρά στην καλλιέργεια της κατανόησης και της διαχείρισης των κοινωνικών δυναμικών.
Το μισθολογικό κομμάτι επηρεάζει τον Έλληνα αστυνομικό; Αν νιώθει ότι η δουλειά που κάνει δεν τον πληρώνει αρκετά ώστε να ζήσει με αξιοπρέπεια, μπορεί να στραφεί σε παράνομες δραστηριότητες; Ή θα δώσει το 100% σε μια κατάσταση κινδύνου
Το μισθολογικό κομμάτι επηρεάζει σαφώς τον Έλληνα αστυνομικό, όπως και κάθε επαγγελματία που βρίσκεται σε μια θέση υψηλής ευθύνης και επικινδυνότητας. Η αίσθηση ότι η αμοιβή δεν ανταποκρίνεται στην επικινδυνότητα και στις απαιτήσεις του ρόλου μπορεί να οδηγήσει σε απογοήτευση, σε χαμηλό ηθικό και σε κούραση.
Όταν ένας αστυνομικός νιώθει ότι η εργασία του δεν του εξασφαλίζει τα βασικά για μια αξιοπρεπή διαβίωση, αυτό μπορεί να έχει ψυχολογικό αντίκτυπο και να επηρεάσει τη δέσμευσή του στο έργο που επιτελεί.
Η οικονομική πίεση δεν οδηγεί αναγκαστικά έναν αστυνομικό σε παράνομες δραστηριότητες, αλλά σαφώς δημιουργεί ένα εύθραυστο υπόβαθρο, το οποίο μπορεί να ενισχύσει το άγχος και να τον κάνει πιο επιρρεπή.
Στην κοινή γνώμη υπάρχει η άποψη ότι οι ποινές δεν είναι αυστηρές. Πώς επιδρά στην ψυχολογία του αστυνομικού το γεγονός ότι μπορεί να συλλάβει τον ίδιο κακοποιό δέκα φορές και μετά ο ίδιος να είναι ελεύθερος; Να ρισκάρει τη ζωή του δηλαδή, χωρίς -κατά κάποιο τρόπο- αντίκρισμα;
Για πολλούς αστυνομικούς, η αίσθηση αυτή δημιουργεί απογοήτευση και έλλειψη κινήτρου, καθώς νιώθουν ότι η προσπάθειά τους για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας και την προστασία των πολιτών δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Η κατάσταση αυτή μπορεί να τους φέρνει αντιμέτωπους με το αίσθημα του «φαύλου κύκλου», όπου η δουλειά τους φαίνεται χωρίς αντίκρισμα, καθώς δεν υπάρχει το αναμενόμενο δικαστικό αποτέλεσμα που να διασφαλίζει την αποτροπή της υποτροπής.
