Η Τουρκία βρίσκεται σε επιχείρηση παγώματος κρίσιμων έργων στρατηγικής σημασίας για την Ελλάδα και την Κύπρο, με αποτέλεσμα την εξέλιξη γεωπολιτικής έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο.
Από την ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου- Ισραήλ (GSI) μέχρι το τηλεπικοινωνιακό καλώδιο EMC , η Άγκυρα κλιμακώνει την παρεμπόδιση διεθνών υποδομών, με την πρόφαση της τουρκικής υφαλοκρηπίδας και δημιουργώντας συνθήκες ευθείας πρόκλησης σε ευρωπαϊκά και διακρατικά συμφωνημένα έργα.
Έπειτα από τις συστηματικές παρενοχλήσεις στο ενεργειακό καλώδιο Ελλάδας-Κύπρου- Ισραήλ (GSI), πλέον στα πλάνα έχει μπει το υποθαλάσσιο καλώδιο οπτικών ινών EMC, το οποίο συνδέει τη Σαουδική Αραβία με την Ευρώπη.
Παρά τη διαφορά των δυο έργων, καθώς το ένα αποτελεί ηλεκτρική διασύνδεση ενώ το άλλο τηλεπικοινωνιακό καλώδιο, η Τουρκία επιλέγει να προτάξει την «τουρκική υφαλοκρηπίδα», έχοντας ως στόχο να μπλοκάρει ή να επανακαθορίσει τη γεωγραφική τους όδευση.
Οι κινήσεις αυτές αποτελούν ξεκάθαρο μήνυμα προς την Ελλάδα, η οποία φαίνεται να επιδίωκε την επανεκκίνηση του υποθαλάσσιου καλωδίου από το φθινόπωρο, βάζοντας επίσης φρένο και σε άλλα έργα ελληνικού ενδιαφέροντος, με επίκεντρο τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις στα Δωδεκάνησα και το Ανατολικό Αιγαίο. Μέρη που αποτελούν κομμάτι του μεγάλου επενδυτικού προγράμματος του ΑΔΜΗΕ, για τη διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα.
Η νέα πρόκληση από την Άγκυρα έρχεται σε μια φάση όπου η διελκυστίνδα γύρω από το GSI μπαίνει σε κρίσιμη τροχιά, προκαλώντας την κινητοποίηση της γαλλικής Nexans, η οποία υλοποιεί μεγάλο συμβόλαιο ύψους 1,4 δις ευρώ για την κατασκευή του.
Η τελευταία εγείρει πλέον σοβαρά ερωτήματα για τη βιωσιμότητα του έργου, προβάλλοντας με ιδιαίτερο ρεαλισμό ένα Plan B, αφού βέβαια πρώτα παρέμεινε για αρκετούς μήνες στη σιωπή και υποστήριξε το εν λόγω έργο.
Νέα παρτίδα στις παρενοχλήσεις
Η περίπτωση του τηλεπικοινωνιακού καλωδίου East to Med Data Corridor (EMC) ύψους 850 εκατ. ευρώ, του οποίου την κατασκευή έχει αναλάβει στα πλαίσια κοινοπραξίας η Saudi Tekecom, με συμμετοχή σε ποσοστό 20% της ΔΕΗ, δείχνει ότι η Άγκυρα είναι αποφασισμένη να κλιμακώσεις τις προκλήσεις της σε ένα έργο που προορίζεται να συνδέσει την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή. Δεν διστάζει μάλιστα να ασκήσει πιέσεις και σε τρίτες χώρες που συνεργάζονται με την Αθήνα ή τη Λευκωσία, όπως τη Σαουδική Αραβία.
Το ερευνητικό πλοίο «Fugro Gauss» υπό σημαία Γιβραλτάρ, πραγματοποιώντας προκαταρκτικές έρευνες την περασμένη Τετάρτη στη θαλάσσια ζώνη νοτίως της Κύπρου και με σχετική NAVTEX από το Υπουργείο Ναυτιλίας, βρέθηκε αντιμέτωπο με τουρκική αντι-NAVTEX και την ανάπτυξη ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων της Τουρκίας.
Το επεισόδιο αυτό κατάφερε να ξυπνήσει μνήμες από την αντίστοιχη κλιμάκωση κατά των ερευνών βυθού του GSI το περσινό καλοκαίρι στην ευαίσθητη περιοχή μεταξύ Κάσου και Καρπάθου, νησιά όπου η Άγκυρα προβάλλει μονομερώς κυριαρχικά δικαιώματα, θέτοντας σε αμφισβήτηση τη μέση γραμμή μεταξύ των νησιών και της Ανατολίας.
Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται μια σταθερή στρατηγική αποτροπής υλοποίησης διεθνών έργων που ενισχύουν το στρατηγικό αποτύπωμα Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς μιλάμε για έργα που παρακάμπτουν την Τουρκία και απειλούν με εδραίωση διαφορετικής στρατηγικής ασφάλειας και διασυνδέσεων.
Δεν μπορούμε να θεωρήσουμε άλλωστε τυχαίο το πόσο γρήγορα προχωράει η Τουρκία στη διασύνδεσή της με τα Κατεχόμενα της Κύπρου, με προγραμματισμό της ηλεκτρικής διασύνδεσης των δυο πλευρών, σε αντίθεση με την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία προβάλλει συνεχή προσκόμματα στη μεγάλη ηλεκτρική διασύνδεση με την Κρήτη, με στόχο την ενεργειακή της απομόνωση.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο πρωθυπουργός της χώρας Κυριάκος Μητσοτάκης, σημείωσε πως τα έργα θα ξεκινήσουν «όταν οι γεωπολιτικές συνθήκες είναι κατάλληλες και όταν κλείσουν οι τελικές εκκρεμότητες με την Κύπρο».
Παρ όλα αυτά, η στάση υπονόμευσης της Τουρκίας δημιουργεί σοβαρές αμφιβολίες στο κατά πόσο είναι εφικτή αυτή η προσέγγιση, ειδικά εφόσον τα δυο έργα ακολουθούν παρόμοια όδευση ( μέσα από τα νερά της Κάσου) και έχουν τον ίδιο κατασκευαστή, τον όμιλο Nexans.
GSI: Αναμονή για αποφάσεις
Η κατασκευή του Great Sea Interconnector, έχει μερικώς ξεκινήσει και αφορά κυρίως το υποθαλάσσιο καλώδιο μεταξύ Κρήτης και Κύπρου. Σύμφωνα με διαβεβαιώσεις της Nexans, οι εργασίες προχωρούσαν μέχρι πρότινος κανονικά, παρότι οι θαλάσσιες έρευνες έχουν παγώσει από τον Ιούλιο του 2024, με την παρέμβαση της Τουρκίας στην περιοχή της Καρπάθου.
Ο ΑΔΜΗΕ, ως επίσημος φορέας υλοποίησης του έργου από τον Οκτώβριο του 2023, έχει δαπανήσει περίπου 300 εκατ. ευρώ για την κατασκευή του καλωδίου αλλά και την εξαγορά του έργου από την κυπριακή εταιρεία Euroasia Interconnector. Το μεγαλύτερο μέρος προέρχεται από χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (657 εκατ. ευρώ συνολικά).
Παρ όλα ταύτα, αβέβαιη παραμένει η συνέχιση του έργου αφενός λόγω της γεωπολιτικής αστάθειας και των γεωπολιτικών εμποδίων που βάζει η Τουρκία και αφετέρου λόγω απουσίας ρυθμιστικών εγκρίσεων από την κυπριακή ΡΑΕΚ.
Τέσσερις τηλεδιασκέψεις χρειάστηκαν το τελευταίο δίμηνο, με σύγκλιση της ΕΕ, με σκοπό να πείσει τη Λευκωσία για την υλοποίηση της διακρατικής συμφωνίας με την Ελλάδα, η οποία υπογράφηκε το Σεπτέμβριο του 2024 και προέβλεπε τη συμμετοχή της στο έργο με 25 εκατ. ευρώ ετησίως για την επόμενη πενταετία, κατά την κατασκευή του έργου.
Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας της Κύπρου, τρεις φορές αρνήθηκε να δώσει θετικό σήμα για την καταβολή του εσόδου, προβάλλοντας τις επιφυλάξεις και τους γεωπολιτικούς κινδύνους του GSI.
Στην τέταρτη τηλεδιάσκεψη, στα τέλη Ιουλίου, η ΡΑΕΚ έδωσε την έγκρισή της, αλλά όταν έγινε γνωστή στην Κύπρο η απόφαση, ο Υπουργός Οικονομικών Μάκης Κεραυνός, πήρε θέση κατά του έργου, λέγοντας ότι η Κυπριακή Δημοκρατία ετοιμάζεται να πετάξει στο καλάθι των άχρηστων 125 εκατ. ευρώ, την ώρα που η χώρα μαστίζεται από τις χειρότερες πυρκαγιές στην ιστορία της.
Η Nexans
Πρόσφατη δήλωση της Nexans, δείχνει τον κίνδυνο της οριστικής ακύρωσης του έργου, καθώς η εταιρία ξεκαθάρισε πως όλα τα καλώδια υψηλής τάσης συνεχούς ρεύματος (HVDC) που έχει κατασκευάσει ήδη, έχουν εξοφληθεί πλήρως. Με τη δήλωση αυτή απαλλάσσεται από οποιαδήποτε οικονομική έκθεση σε περίπτωση καθυστερήσεων, τροποποιήσεων ή και ματαίωσης του έργου.
Παράλληλα, η εταιρεία, ανοίγει τα χαρτιά της, τονίζοντας πως η τεχνολογία HVDC παραμένει σε ισχυρή διεθνή ζήτηση, γεγονός το οποίο επιτρέπει την άμεση ανακατεύθυνση της παραγωγικής της δυναμικότητας σε άλλα έργα που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη ή υπό προγραμματισμό (Βόρεια Ευρώπη, Μέση Ανατολή, ΗΠΑ).
Η διοίκηση κράτησε παρόμοια στάση και ενώπιων των αναλυτών πριν από λίγες μέρες, κατά την παρουσίαση οικονομικών αποτελεσμάτων εξαμήνου. Μάλιστα ισχυρίστηκε πως το τοπίο θα ξεκαθαρίσει πριν από το Σεπτέμβριο, ώστε η εταιρεία να μπορέσει να εξετάσει την υλοποίηση εναλλακτικών λύσεων.
Η δήλωση της Nexans έχει ως απώτερο σκοπό να διαλύσει κάθε αμφιβολία για τον στρατηγικό και χρηματοοικονομικό χαρακτήρα της συμμετοχής της στο GSI, σβήνοντας κάθε περιθώριο ανησυχίας για την πορεία του έργου.
Πίσω από την προσεκτική διατύπωση των Γάλλων, οι αγορές διάβασαν ξεκάθαρα το μήνυμα: η Nexans αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο να αποδεσμεύσει τα υλικά του GSI και να τα μεταφέρει σε άλλα έργα.
Η στάση της εταιρείας είναι αιχμηρή, αλλά όχι αδικαιολόγητη. Το έργο αυτό αντιστοιχεί στο 20% του ανεκτέλεστου χαρτοφυλακίου της εταιρείας, που πιέζεται από τους μετόχους να εξασφαλίσει προβλεψιμότητα στα έσοδα της.
Οι απανωτές καθυστερήσεις από την κυπριακή πλευρά και η αβεβαιότητα για τις ρυθμιστικές εγκρίσεις έχουν οδηγήσει τη Nexans σε «κατάσταση αναμονής», αλλά όχι για πολύ ακόμα. Αυτή είναι η μια ανάγνωση για το έργο.
Η άλλη ανάγνωση λέει πως ακόμα και αν επιλεγεί ο δρόμος της μεταφοράς του καλωδίου, η υλοποίησή του δεν θα είναι εύκολη. Για να γίνει εφικτό απαιτούνται ενέργειες και συνεννοήσεις για τους τρόπους αποπληρωμής από τον ΑΔΜΗΕ και ενεργοποίηση ρητρών για αθέτηση των όρων, γεγονός που θα προσθέσει επιπλέον κόστη.
Να τονίσουμε πως για να επιμεριστεί το κόστος μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου , χρειάζεται να αναγνωριστεί επίσημα ότι υπάρχει γεωπολιτική αναταραχή, κάτι το οποίο για προφανείς λόγους δεν είναι εύκολο να συμβεί.
Παράλληλα, λόγω έλλειψης γεωπολιτικής σταθερότητας, βασικοί εταίροι του έργου έχουν αποθαρρυνθεί. Οι ΗΠΑ δηλώνουν γενικά και αόριστα στήριξη στο καλώδιο. Μέχρι σήμερα πάντως η αμερικανική πλευρά έχει αποφύγει διακριτικά κάθε δημόσια αναφορά στο έργο.
Από την άλλη μεριά, ακόμα και το Ισραήλ που είναι σύμμαχος του έργου, δείχνει να αναζητά άλλες λύσεις προωθώντας τη διμερή διασύνδεση με την Κύπρο, στο πλαίσιο του διαδρόμου IMEC, μια νέα στρατηγική υποδομή με αμερικανική σφραγίδα, η οποία ανταγωνίζεται τον κινεζικό Δρόμο του Μεταξιού.
Τι πρόκειται άραγε να συμβεί
Το μέλλον του έργου κρέμεται από μια λεπτή κλωστή. Ο ΑΔΜΗΕ από μεριάς του έχει καταστήσει σαφές πως χωρίς εγκεκριμένο έσοδο δεν θα προβεί σε νέες εκταμιεύσεις. Η Nexans όντας έτοιμη να εγκαταλείψει το έργο, η Κύπρος εμφανίζεται αμφίθυμη και η Τουρκία εντείνει τις προκλήσεις.
Με βάση αρμόδιες πηγές, η τύχη και των δυο έργων (GSI και EMC) δεν εξαρτάται πια μόνο από τεχνικούς ή οικονομικούς παράγοντες, αλλά κυρίως από τη βούληση των κυβερνήσεων να υπερασπιστούν τον στρατηγικό τους σχεδιασμό έναντι διπλωματικών πιέσεων και διπλωματικών ελιγμών.
Μέσω των συνεχών παρεμβάσεων της Τουρκίας, αποκαλύπτεται ότι τα έργα αυτά ξεπερνούν τα όρια των υποδομών και μετατρέπονται σε συμβολικές και ουσιαστικές τομές στο γεωπολιτικό παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου.
Η Ευρώπη πλέον καλείται να στηρίξει έμπρακτα την ενεργειακή και ψηφιακή διασυνδεσιμότητα στην περιοχή, όχι μόνο ως επιλογή ενεργειακής ασφάλειας αλλά κυρίως ως δήλωση κυριαρχίας και στρατηγικής αυτονομίας.
Αν δεν ληφθούν εγκαίρως αποφάσεις, ενδέχεται να κλείσει το παράθυρο ευκαιρίας οριστικά, με κόστος που σίγουρα δεν θα είναι μόνο οικονομικό.
