Την κρίση του για ένα ιδιαίτερο λεπτό και ευαίσθητο θέμα που αφορά στη τεκνοποίηση μετά θάνατον με κρυοσυντηρημένο γενετικό υλικό θανόντος και φυσικά με τη μέθοδο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, εξέφρασε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), με μια σημαντική απόφαση του, η οποία μάλιστα διαφοροποιείται με τα όσα είχε κρίνει πριν από περίπου ένα έτος για το ίδιο ζήτημα η ελληνική Δικαιοσύνη.
Όπως έκρινε το Δικαστήριο του Στρασβούργου, το δικαίωμα τεκνοποίησης μέσω ιατρικής υποβοήθησης είναι προσωποπαγές και δεν μεταβιβάζεται μετά θάνατον. Δεν μπορεί δηλαδή, να αποφασίσει κάποιος άλλος για το εάν ο αποθανών θα γίνει γονιός με τη υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και εφόσον έχει αποθηκεύσει κρυοσυντηρημένο γενετικό υλικό.
Η συγκεκριμένη υπόθεση απασχόλησε το ΕΔΑΔ, έπειτα από προσφυγή Γαλλίδας η οποία είχε χάσει το γιο της από καρκίνο το 2017. Η προσφεύγουσα, χήρα του Claude Lanzmann, δημοσιογράφου, συγγραφέα και σκηνοθέτη της εμβληματικής ταινίας «Shoah» υποστήριξε πως ο γιος της μόλις είχε πληροφορηθεί την ασθένειά του είχε εκφράσει την επιθυμία του να γίνει πατέρας ακόμη και σε περίπτωση θανάτου του. Έτσι, σύμφωνα με την μητέρα του, είχε αποθεματοποιημένο σπέρμα στο Κέντρο Παρακολούθησης και Διατήρησης Ωαρίων και Σπερματοζωαρίων (CECOS) στο νοσοκομείο «Cochin» στο Παρίσι.
Μετά το θάνατό του γιου της η μητέρα του ζήτησε από το παραπάνω Κέντρο να διαβιβάσει στον Οργανισμό Βιοϊατρικής αίτημα της για μεταφορά του σπέρματος του γιου της σε ίδρυμα υγειονομικής περίθαλψης στο Ισραήλ, το οποίο ειδικεύεται με στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ωστόσο, το αίτημά της αυτό απερρίφθη και εκείνη προσέφυγε στα γαλλικά δικαστήρια, ζητώντας να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα και να επιτραπεί η μεταφορά του σπέρματος του γιου της στο Ισραήλ. Μεταξύ άλλων, η προσφεύγουσα είχε υποστηρίξει ότι η άρνηση αποδοχής του αιτήματός της, παραβίαζε την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή της και συγκεκριμένα το δικαίωμά της να γίνει γιαγιά αλλά και να διασφαλίσει ως μητέρα ότι οι επιθυμίες του γιου της θα γίνουν πραγματικότητα.
Τα επιχειρήματά της αυτά απορρίφθηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο της Γαλλίας και έτσι εκείνη προσέφυγε στο Στρασβούργο. Και το ΕΔΑΔ όμως με την απόφαση που εξέδωσε απέρριψε και εκείνο την προσφυγή της γυναίκας, κρίνοντας καταρχάς πως το δικαίωμα να γίνει κάποιος παππούς ή γιαγιά δεν προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Ακόμη, οι δικαστές του Στρασβούργου έκριναν πως το δικαίωμα τεκνοποίησης μέσω ιατρικής υποβοήθησης είναι προσωποπαγές και δεν μεταβιβάζεται μετά θάνατο
Όπως αναφέρει το echrcaselaw. com οι δικαστές του Στρασβούργου, επισημαίνουν στην απόφασή τους πως τα όσα επικαλούνταν η προσφεύγουσα αφορούσαν στο δικαίωμα του γιου της να αποφασίζει πώς και πότε θα γίνει γονέας. Ωστόσο, το δικαίωμα αυτό ανήκε στην κατηγορία των μη μεταβιβάσιμων δικαιωμάτων.
Eφετείο Αθηνών: Πράσινο φως για εγκυμοσύνη μετά το θάνατο του συζύγου
Το λεπτό αυτό θέμα, δηλαδή η τεκνοποίηση μετά θάνατον, είχε απασχολήσει όμως και την ελληνική Δικαιοσύνη και συγκεκριμένα το Εφετείο της Αθήνας, το οποίο με απόφαση που εξέδωσε (5887/2018) άναψε το «πράσινο φως» για τη χρήση κρυοσυντηρημένου γενετικού υλικού θανόντος συζύγου ώστε η σύντροφός του να καταστεί έγκυος με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, μετά το θάνατό του. Μάλιστα, το Εφετείο είχε ανατρέψει προηγούμενη απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου που είχε κρίνει τα αντίθετα.
Η υπόθεση που είχε απασχολήσει το Εφετείο – την είχε παρουσιάσει το «L&O» – αφορούσε σε ζευγάρι που προσπαθούσε να φέρει στον κόσμο ένα παιδί με τη μέθοδο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ακόμη και όταν ο σύζυγος είχε διαγνωστεί με καρκίνο και βρίσκονταν ακόμη στη ζωή. Λόγω της ασθένειας και μπροστά στον κίνδυνο να υποστεί σοβαρές βλάβες το σπέρμα του ή να πεθάνει, ο άτυχος άνδρας είχε δώσει το γενετικό υλικό του για κρυοσυντήρηση συναινώντας εγγράφως στη μεταθανάτια γονιμοποίησή του.
Ο σύζυγος δεν κατάφερε τελικά να νικήσει την ασθένεια και μετά το θάνατό του, η σύντροφός του ζήτησε να της επιτραπεί νομικά να προχωρήσει σε τεχνητή γονιμοποίηση, με το υπό συντήρηση σπέρμα του. Ωστόσο, το πρωτοβάθμιο δικαστήριο είχε απορρίψει την σχετική αίτησή της κρίνοντας ότι η συναίνεση του συζύγου της αιτούσας για μεταθανάτια γονιμοποίησή της, δεν δόθηκε με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Η συμβολαιογραφική πράξη δεν είχε προσκομιστεί στο δικαστήριο, καθώς το ζευγάρι δεν την είχε καταρτίσει από «άγνοια», όπως δέχθηκε μετά το Εφετείο.
Αντίθετα, το ζευγάρι στο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης όπου είχε μεταβεί για να παραδοθούν και να συντηρηθούν τα κρυοσυντηρηθέντα σπέρματα του συζύγου, δήλωσε ενυπόγραφα ότι συναινεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση και σε κατάψυξη του γενετικού υλικού ακόμη και μετά θάνατον.
Το Εφετείο λαμβάνοντας υπόψη του το έγγραφο αυτό, το γεγονός «της αποδεδειγμένης προϋπάρχουσας ασθένειας του συζύγου με κίνδυνο στειρότητας ή κίνδυνο θανάτου» αλλά και την θέληση του ζευγαριού να αποκτήσει παιδί ακόμη και αν ο σύζυγος δεν βρίσκεται στη ζωή, επέτρεψε στη σύζυγο να προχωρήσει σε εξωσωματική γονιμοποίηση με το γενετικό υλικό του θανόντος συντρόφου της.
Σε ό,τι αφορά στην μη ύπαρξη του συμβολαιογραφικού εγγράφου με την έγγραφη συναίνεση και των δυο συζύγων το δικαστήριο έκρινε, πως οφείλεται στην έλλειψη νομικών γνώσεων των συζύγων και πως η θέληση του ζευγαριού να αποκτήσει παιδί ακόμη και σε περίπτωση που ο σύζυγος έφευγε από τη ζωή ήταν αληθινή.
ΕΔΑΔ: Τι αποφάσισε για την τεκνοποίηση μετά θάνατον
