Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, γνωστότερο τοις πάσι ως ΠΑΣΟΚ, κλείνει σήμερα 50 χρόνια ζωής από την ιστορική 3η Σεπτεμβρίου του 1974 όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυσή του.
Μέσα σε αυτόν τον μισό αιώνα το ΠΑΣΟΚ έμελλε να αφήσει βαρύ αποτύπωμα στην πολιτική ιστορία της χώρας, έχοντας μία πορεία γεμάτη επιτυχίες, αποτυχίες, σκιές, εμβληματικές ατάκες και πολιτικούς, προεξάρχοντος φυσικά του ιδρυτή του, Ανδρέα Παπανδρέου.
Αυτή η βαριά ιστορία που έχει από πίσω του ο «πράσινος ήλιος» του ΠΑΣΟΚ έμελλε να ξεκινήσει σαν σήμερα, πριν 50 χρόνια, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος.
Έναν μήνα νωρίτερα, τον Αύγουστο του 1974 -λίγες ημέρες μετά την κατάρρευση της δικτατορίας- ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε επιστρέψει στην Ελλάδα από την εξορία. Παρά την άρνηση του τότε υπουργού Δημόσιας Τάξης και πρώην ηγετικού στελέχους του ΙΔΕΑ στρατηγού Σόλωνα Γκίζα για τη λήψη μέτρων ασφαλείας κατά την άφιξη του Ανδρέα Παπανδρέου στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού, χιλιάδες Αθηναίοι και στελέχη του Αντιδικτατορικού αγώνα τον υποδέχτηκαν συνοδεύοντας τον μέχρι την κατοικία του στο Καστρί.
Ο σκοπός του ΠΑΣΟΚ σύμφωνα με την ιδρυτική διακήρυξη
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Σύμφωνα με την ιδρυτική Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, σκοπός της δράσης του ΠΑ.ΣΟ.Κ. είναι να επιφέρει στη χώρα: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση και δημοκρατική διαδικασία.
Με το εν λόγω όραμα, το ΠΑΣΟΚ άρχισε να κατακτά την πολιτική σκηνή από τα πρώτα του βήματα. Η ίδρυση του κόμματος έγινε σε μια περίοδο έντονης πολιτικής αναταραχής, καθώς η χώρα προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της δικτατορίας και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Το ΠΑΣΟΚ πρότεινε μια νέα, ριζοσπαστική πολιτική ατζέντα, που υποσχόταν ρήξη με το παρελθόν, δίνοντας φωνή στους «μη προνομιούχους» και προσφέροντας μια ελπίδα για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα.
Το κόμμα έκανε την πρώτη του σημαντική εμφάνιση στις εκλογές του 1974, αποσπώντας το 13,58% των ψήφων. Ωστόσο, ήταν οι εκλογές του 1981 που σφράγισαν την πολιτική άνοδο του ΠΑΣΟΚ, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να κερδίζει με το εντυπωσιακό 48%, σχηματίζοντας την πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της Ελλάδας.
Ποιοι στελέχωσαν το ΠΑΣΟΚ τις πρώτες ημέρες του
Τις ημέρες που είχαν ακολουθήσει την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, η χώρα «έψαχνε τα πατήματά της» στο πολιτικό σκηνικό με το ΠΑΣΟΚ να έρχεται να καλύψει μία «σοσιαλιστική ανάγκη».
Για να δημιουργηθεί ο κεντροαριστερός (τότε αριστερός) πυλώνας συγκεντρώθηκαν πολιτικοί από τρεις κατηγορίες, όπως τους κατέταξε στο βιβλίο του «ΠΑΣΟΚ Δομή, εσωκομματικές κρίσεις και συγκέντρωση εξουσίας» ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης Μιχάλης Σπουρδαλάκης.
Αν και η κατάταξη του καθηγητή δεν είναι αποδεκτή από όλους σε γενικές γραμμές περικλείει την ουσία των διαφορετικών φραξίων που συγκεντρώθηκαν κάτω από τονν… πράσινο ήλιο του ΠΑΣΟΚ και έχουν ως εξής:
Οι αριστεροί σοσιαλιστές: Αυτή την ομάδα αποτέλεσαν μέλη του Π.Α.Κ., νεολαίοι που πρωταγωνίστησαν στον αντιχουντικό αγώνα και την εξέγερση του Πολυτεχνείου, πρώην μέλη του Ε.Α.Μ. και του Ε.Λ.Α.Σ. και γενικότερα οι μεγάλες ριζοσπαστικοποιημένες μάζες που συγκροτούσαν την κομματική βάση του ΠΑΣΟΚ. Η πιο καθαρά σοσιαλιστική ομάδα μέσα στο ΠΑΣΟΚ αποκαλούταν «η Αριστερά της Αριστεράς». Πίστευαν γενικά στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας, στην εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων, στο τέλος της εξάρτησης της χώρας από τις ΗΠΑ, στην παραδειγματική τιμωρία των χουντικών και σε μία εξωστρεφή εξωτερική πολιτική
Οι εκσυγχρονιστές ή μεταρρυθμιστές σοσιαλδημοκράτες: Στελέχη όπως ο Κώστας Σημίτης. Ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και διανοούμενοι, ανήκαν στα μεσαία και ανώτερα στρώματα. Πίστευαν στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Ελλάδας και σε μία γενικά μετριοπαθή και σοσιαλδημοκρατική πολιτική.
Οι «παλαιοκομματικοί» ή παλαιοί βενιζελικοί και παλαιοί φιλελεύθεροι: Στελέχη όπως ο Μένιος Κουτσόγιωργας. Κεντρογενείς με σημεία αναφοράς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Φανατικά αντι-δεξιοί αλλά και αντικομμουνιστές, είχαν μεγάλες ικανότητες στην απόκτηση και διατήρηση της εξουσίας. Γίνονταν συνεχώς στόχος κριτικής για λαϊκισμό (από τους εκσυγχρονιστές) και για πολιτικαντισμό (από τους αριστερούς), όμως χωρίς αυτούς πολύ δύσκολα θα έφτανε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.
