Το Κυπριακό ως ζήτημα έχει τις ρίζες πίσω στους αιώνες και στην αγγλοκρατία στο νησί, ωστόσο μετά από την παράνομη τουρκική στρατιωτική εισβολή το 1974 αποτελεί ζήτημα διεθνούς δικαίου.
Πέντε δεκαετίες μετά από την «Επιχείρηση Αττίλας» έχουν καταβληθεί πολλές προσπάθειες με στόχο την επανένωση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη λύση του ζητήματος, δίχως ωστόσο να έχει υπάρξει αποτέλεσμα. Ήδη από το 1975 οι διαπραγμετεύσεις διεξάγονται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, στη βάση των σχετικών ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας καθώς και των δύο Συμφωνιών Υψηλού Επιπέδου.
Σύμφωνα με την κυπριακή πλευρά ο στόχος είναι η επίτευξη συνολικής και βιώσιμης λύσης σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη και τα σχετικά ψηφίσματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών η οποία θα οδηγεί στη μετεξέλιξη του ενιαίου κράτους σε μια δικοινοτική διζωνική ομοσπονδία με μία κυριαρχία, μία ιθαγένεια και μία διεθνή προσωπικότητα με πολιτική ισότητα όπως αυτή ορίζεται στα σχετικά ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών.
Η λύση, σημειώνεται, πρέπει να προνοεί την πλήρη αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων, την κατάργηση του αναχρονιστικού συστήματος εγγυήσεων, την αποχώρηση των εποίκων και να διασφαλίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες όλων των Κυπρίων.
Κυπριακό: Η αρχή των επαφών
Η πρώτη ουσιαστικά συμφωνία ανάμεσα στις δύο πλευρές, υπογράφτηκε το 1977, από τον Πρόεδρο Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ραούφ Ντεκτάς και σε αυτή τέθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για τις μετέπειτα διαπραγματεύσεις.
Ακολούθησε μια νέα συμφωνία, δύο χρόνια αργότερα, το 1979 με συνομιλητές αυτή τη φορά τον Πρόεδρο Σπύρο Κυπριανού και τον Ραούφ Ντενκτάς και μεταξύ άλλων προέβλεπε να δοθεί προτεραιότητα στο θέμα της επιστροφής της Αμμοχώστου στους νόμιμους κατοίκους της.
Το 1992 κατατέθηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Μπούτρος Μπούτρος – Γκάλι μια πρόταση για την επίλυση του Κυπριακού. Η λεγόμενη Δέσμη ιδεών Γκάλι δεν έγινε αποδεκτή από την πλευρά των Ελληνοκυπρίων, ενώ το 1994 Γλαύκος Κληρίδης και Ραούφ Ντεκτάς συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη δίχως ωστόσο να υπάρξει εξέλιξη λόγων «έλλειψης πολιτικής βούλησης από την τουρκοκυπριακή πλευρά» όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η έκθεση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ προς το Συμβούλιο Ασφαλείας
Από τον Δεκέμβριο του 1999 μέχρι τον Νοέμβριο του 2000 πραγματοποιήθηκαν πέντε γύροι συνομιλιών χωρίς ούτε και αυτή τη φορά να υπάρξει πρόοδος λόγω της εμμονής του Τουρκοκύπριου ηγέτη να αναγνωριστεί το παράνομο μόρφωμα των κατεχομένων ως ξεχωριστό, κυρίαρχο κράτος.
Κυπριακό: Απευθείας συνομιλίες και ο Κόφι Ανάν
Τον Ιανουάριο 2002 Κληρίδης και Ντεκτάς, άρχισαν τις απευθείας -αλλά και πάλι ατελέσφορες- συνομιλές, ενώ τον ίδιο χρόνο ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν, σε μία προσπάθεια ανακίνησης της διαδικασίας, παρουσίασε στις δύο πλευρές, λεπτομερές σχέδιο για συνολική διευθέτηση. Το σχέδιο υποβλήθηκε σε αναθεωρημένη μορφή τον Δεκέμβριο 2002 και τον Φεβρουάριο 2003.
Το επόμενο βήμα ήταν να βρεθούν στη Χάγη, τον Μάρτιο του 2003, ο νεοκελγής πρόεδρος της Κύπρου, Τάσσος Παπαδόπουλος και ο Ντεκτάς, όπου τους ζητήθηκε να εξετάσουν επίσης το ενδεχόμενο να θέσουν το σχέδιο σε χωριστά δημοψηφίσματα. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος συμφώνησε με την προϋπόθεση ότι το σχέδιο θα πρόσφερε ένα νομικό πλαίσιο που θα διασφάλιζε λειτουργική και διαρκή λύση και ότι τα θέματα ασφάλειας θα επιλύονταν μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας.
Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, με την υποστήριξη της Τουρκίας, απέρριψε το σχέδιο και αρνήθηκε να το θέσει σε δημοψήφισμα. Ως αποτέλεσμα, οι συνομιλίες ναυάγησαν.
Στη σκιά τόσο της κριτικής της διεθνούς κοινότητας όσο και της απογοήτευσης των Τουρκοκυπρίων, ο Ντεκτάς ανακοίνωσε τη μερική άρση των παράνομων περιορισμών που επέβαλλε ο τουρκικός στρατός από το 1974, στη διακίνηση των Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων από και προς τις κατεχόμενες περιοχές.
Το «όχι» στο δημοψήφισμα
Το 2004 μετά από πρωτοβουλίες του Κόφι Ανάν οι δύο κοινότητες αποφάσισαν να προχωρήσουν σε χωριστά, ταυτόχρονα δημοψηφίσματα. Σύμφωνα με την κυπριακή πλευρά, η προοπτική άσκησης επιδιαιτητικού ρόλου από τον Γενικό Γραμματέα αποδείχτηκε αντιπαραγωγική.
Δεν διεξήχθησαν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις ούτε στην Κύπρο ούτε και στο Μπούργκενστοκ της Ελβετίας, αφού η τουρκική πλευρά ανάλωσε τον χρόνο υποβάλλοντας αιτήματα αντίθετα προς τις βασικές αρχές του Σχεδίου και με όσα είχαν μέχρι τότε συμφωνηθεί (agreed trade offs).
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ κατέθεσε το τελικό κείμενο (Ανάν V) στις δύο πλευρές στις 31 Μαρτίου 2004. Στις 24 Απριλίου 2004 διενεργήθηκαν χωριστά δημοψηφίσματα στις δύο κοινότητες. Με ποσοστό 64.9% οι Τουρκοκύπριοι ενέκριναν το σχέδιο ενώ με καθαρή πλειοψηφία του 75,8% οι Ελληνοκύπριοι το απέρριψαν.
Τα κοινοβουλευτικά κόμματα της περιόδου τοποθετήθηκαν ως εξής: Υπέρ του Σχεδίου Ανάν: Δημοκρατικός Συναγερμός και Ενωμένοι Δημοκράτες. Εναντίον του Σχεδίου Ανάν τάχθηκαν: ΑΚΕΛ, ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, Νέοι Ορίζοντες και Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών. Εναντίον του σχεδίου τάχθηκε και ο Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος αναφέροντας σε δημόσια τοποθέτηση του ότι το Σχέδιο θα κατέλυε την Κυπριακή Δημοκρατία και θα την υποκαθιστούσε με ένα αμφιβόλου βιωσιμότητας μόρφωμα.
Στα επόμενα χρόνια Τάσσος Παπαδόπουλος και Δημήτρης Χριστόφιαςαλλά και ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ εργάστηκαν προς την κατέυθυνση της επανέναρξης των απευθείας διαπραγματεύσεων, υπό την αιγίδα του Γ.Γ. του ΟΗΕ. Στο 2008 υπήρξαν σημαντικές εξελίξεις καθώς αφενός άνοιξε η δίοδος στην οδό Λήδρας, αφετέρου άρχισαν να λειτουργούν έξι ομάδες εργασίας και επτά τεχνικές επιτροπές.
Στις 18 Απριλίου 2010 τον Μεχμέτ Αλί Ταλάτ διαδέχεται στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας ο κ. Ντερβίς Έρογλου.
Ο Πρόεδρος Χριστόφιας και ο νέος Τουρκοκύπριος ηγέτης είχαν πολλές συναντήσεις μεταξύ τους χωρίς αποτέλεσμα μέχρι την 1η Ιουλίου 2012 όταν η Κύπρος ανέλαβε την προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθ’ όλη τη διάρκεια της προεδρίας η τουρκική πλευρά αρνιόταν να προσέλθει σε συνομιλίες παρά τις εξαρχής διαβεβαιώσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας ότι δεν αποτελούσε εμπόδιο.
Στις 11 Φεβρουαρίου 2014, πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών η πρώτη επίσημη συνάντηση του νέου Πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Αναστασιάδη και του Ντερβίς Έρογλου, η οποία έθεσε το πλαίσιο της νέας διαπραγματευτικής διαδικασίας και επαναβεβαίωσε τις βασικές αρχές της λύσης.
Νέος κύκλος διαπραγματεύσεων
Η δρομολόγηση νέας διαδικασίας ουσιαστικών διαπραγματεύσεων ανανέωσε το διεθνές ενδιαφέρον, ενώ ακολούθησαν τρία χρόνια διαπραγματεύσεων που οδήγησαν σε σημαντική πρόοδο με αποτέλεσμα τον Ιούνιο του 2017 ο Γ.Γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες να συγκαλέσει τη Διάσκεψη για την Κύπρο στο Κρανς Μοντανά της Ελβετίας. Στην Διάσκεψη έλαβαν μέρος η Κυπριακή Δημοκρατία, η τουρκοκυπριακή πλευρά με τον νέο ηγέτη της (από το 2015) Μουσταφά Ακιντζί, οι τρείς εγγυήτριες δυνάμεις Ελλάδα, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο και η Ε.Ε. ως παρατηρητής. Η Διάσκεψη ωστόσο κατέληξε σε αδιέξοδο λόγω της επιμονής της Τουρκίας για μόνιμη παρουσία στρατευμάτων στην Κύπρο και για διατήρηση των επεμβατικών της δικαιωμάτων.
Στις 27 -29 Απριλίου 2021 ο ΓΓ του ΟΗΕ συγκάλεσε την άτυπη συνάντηση 5+1 για την Κύπρο, στη Γενεύη με στόχο την επίτευξη διεξόδου για την επανέναρξη διαδικασίας απευθείας συνομιλιών για λύση του κυπριακού. Η στάση της Τουρκίας και του ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας, ωστόσο, οδήγησαν την προσπάθεια σε αδιέξοδο.
Επιπλέον, η Τουρκία προχώρησε στη δημιουργία νέων τετελεσμένων στις κατεχόμενες περιοχές, ανακοινώνοντας στις 23 Ιουλίου περαιτέρω παράνομες ενέργειες στα Βαρώσια οι οποίες παραβιάζουν τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Οι ενέργειες αυτές καταδικάστηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας το οποίο εξέδωσε Προεδρική Δήλωση στις 23 Ιουλίου 2021, ζητώντας άμεση ανάκληση των παράνομων ενεργειών και πλήρη συμμόρφωση με τα σχετικά ψηφίσματα τα οποία προνοούν για την μεταφορά των Βαρωσίων στη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών.
Από ελληνικής πλευράς, ο Πρωθυπουργός, τόσο κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο (31/7/2023) όσο και στα Ηνωμένα Έθνη (21-22/9/2023), επαναβεβαίωσε την ακλόνητη προσήλωση της Ελλάδας στην επίλυση του Κυπριακού, στο πλαίσιο που καθορίζουν τα ψηφίσματα ΣΑΗΕ, η οποία, επανέλαβε, αποτελεί κύρια εθνική προτεραιότητα.
Οι θέσεις της Ελλάδας στο Κυπριακό
- Θεμέλιος λίθος της πολιτικής της Ελλάδας στο Κυπριακό είναι η διαρκής συνεργασία και ο πλήρης συντονισμός μας με την Κυπριακή Δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα.
- Η Ελλάδα θα εξακολουθήσει να υπενθυμίζει στη διεθνή κοινότητα ότι το Κυπριακό αποτελεί πρωτίστως διεθνές ζήτημα εισβολής και κατοχής.
- Ο τερματισμός της τουρκικής κατοχής στην Κύπρο και η εξεύρεση δίκαιης, βιώσιμης και λειτουργικής, αμοιβαία αποδεκτής λύσης του Κυπριακού ζητήματος, στο πλαίσιο των σχετικών Αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ και του ευρωπαϊκού κεκτημένου, παραμένει διαρκές μέλημα και κορυφαία εθνική προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδος.
- Τη συλλογική βούληση της διεθνούς κοινότητας για εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό στο πλαίσιο των ΗΕ εκφράζουν οι σχετικές Αποφάσεις του ΣΑΗΕ, περιλαμβανομένης και της πλέον πρόσφατης Απόφασης 2674 της 30ής Ιανουαρίου 2023 για την ανανέωση εντολής της UNFICYP.
- Είναι σημαντικό ότι, παρά και τηδραματική διεθνή κατάσταση που έχει δημιουργήσει η συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στο Κυπριακό φαίνεται να διατηρείται ένα κατά βάση συναινετικό κλίμα μεταξύ και των πέντε μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας.
- Χαιρετίζουμε τη δεδηλωμένη, στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 30ης Ιουνίου 2023, ετοιμότητα της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης να αναλάβει ενεργό ρόλο στην υποστήριξη όλων των σταδίων τήςυπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού, με όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της.
- Επιδιώκουμε την ενδυνάμωση της διεθνούς αλληλεγγύης προς την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία εδώ και 49 χρόνια αντιμετωπίζει την συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή του ενός τρίτου και πλέον των εδαφών της, αλλά και διαρκείς απειλές επιβολής νέων τετελεσμένων από την Τουρκία, ιδιαίτερα στην περίκλειστη περιοχή των Βαρωσίων και τη Νεκρή Ζώνη.
- Απόδειξη των δημοσίως,εξάλλου, διακηρυγμένων προθέσεων της τουρκικής πλευράς και της τ/κηγεσίας είναι οι μονομερείς παράνομες ενέργειες «ανοίγματος» της περίκλειστης περιοχής των Βαρωσίων, κατά παράβαση των σχετικών Αποφάσεων του ΣΑΗΕ που καλούν για την άμεση μεταβίβαση της περιοχής υπό διοίκηση Ηνωμένων Εθνών.
- Οι τουρκικές και τουρκοκυπριακές αυτές ενέργειες έχουν άμεσα και επανειλημμένα καταδικαστεί από το ΣΑΗΕ, μεταξύ άλλων, με την Απόφαση 2674/2023 του Συμβουλίου Ασφαλείας, η οποία υπογραμμίζει ότι «οιαδήποτε περαιτέρω μονομερής ενέργεια θα μπορούσε να προκαλέσει απάντηση από το Συμβούλιο Ασφαλείας».
- Για όσο χρόνο η Τουρκία θα συνεχίσει να εμμένει στις εκτός πλαισίου των σχετικών Αποφάσεων ΣΑΗΕ απαράδεκτες αξιώσεις της για «λύση δύο κρατών», σε μεθοδεύσεις επιβολής νέων τετελεσμένων επί του εδάφους, καθώς και στησυνεχιζόμενη εκστρατεία στην οποία έχει επιδοθεί για τη διεθνή αναβάθμιση της παράνομης αποσχιστικής οντότητας των κατεχομένων, δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας.
