Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα των Χριστουγέννων είναι το μοίρασμα των δώρων από τον Άγιο Βασίλη.
Μιλάμε για τον γνωστό ευτραφή ηλικιωμένο, με την κόκκινη στολή του και το ιπτάμενο έλκηθρο που το σέρνουν οι τάρανδοι και μοιράζει δώρα στα παιδιά. Ωστόσο παρόλο που η νοοτροπία μένει η ίδια, η ονομασία του Άγιου Βασίλη δεν είναι ίδια σε όλες τις χώρες. Σε εμάς είναι γνωστός ως Άγιος Βασίλης ή αλλιώς Santa Claus, σε άλλες χώρες έρχεται ως ο Άγιος Νικόλας, ως ο Πατέρας τον Χριστουγέννων ή αλλιώς Sinterklaas. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει 1000 πρόσωπα, και εμείς θα δούμε κάποια από αυτά.
Ο Άγιος Βασίλειος από τη Καισαρεία
Σε όλους είναι γνωστός μέσω των καλάντων ο Άγιος Βασίλης που έρχεται από τη Καισαρεία. Πρόκειται για έναν άγιο της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης, ο οποίος γεννήθηκε τι 330 στη Νεοκαισαρεία (βρίσκεται πλέον στη σημερινή Τουρκία).
Ο Άγιος Βασίλης είχε 10 αδέλφια εκ των οποίων οι περισσότεροι ήταν ασκητές και μάρτυρες της χριστιανικής πίστης. Ο ίδιος σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα και έπειτα επέστρεψε στην περιοχή όπου γεννήθηκε. Ωστόσο μέσω της αδελφής του, ο Άγιος Βασίλης στράφηκε προς την εκκλησία, όπου μέχρι και το τέλος της ζωής του ασχολήθηκε με την Επισκοπή.
Η εκκλησία τον ονόμασε Μέγα λόγω των πράξεων του όσο ζούσε, ενώ είναι ένας από τους μεγαλύτερους πατέρες της εκκλησίας. Όσο ζούσε βοηθούσε φτωχούς, ασθενείς και πρόσφερε την περιουσία του σε όσους την είχαν ανάγκη. Μάλιστα ο ίδιος έχτισε νοσοκομεία, ορφανοτροφεία και πτωχοκομεία.
Τα Χριστούγεννα του 378 άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 48 ετών. Σε μνήμη του την 1η μέρα του χρόνου οι ορθόδοξοι την έχουν καθιερώσει στην ανταλλαγή δώρων.
Μέσα στην πάροδο του χρόνου, στην ελληνική παράδοση της γιορτής του Αγίου και της Πρωτοχρονιάς εισήλθαν στοιχεία από τις παραδόσεις των βόρειων λαών και ο Άγιος Βασίλης από την Καισαρεία συσχετίστηκε με τον Santa Claus.
Σημειώνεται ότι η ανταλλαγή των δώρων και το χρυσό φλουρί στη βασιλόπιτα ανήκουν αποκλειστικά στον «δικό μας» Άγιο διότι αναφέρονται σε παραδόσεις που συνοδεύουν τη ζωή του.
Ο Άγιος Νικόλαος
Την διανομή των δώρων στα παιδιά την ακολουθούσε και άλλος ένας άγιος, ο επίσκοπος Νικόλαος. Πρόκειται για τον προστάτη των φτωχών και των ναυτικών για τους ορθόδοξους. Ωστόσο για την Καθολική Εκκλησία είναι ο προστάτης των παιδιών.
Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε τον 4ο αιώνα και ήταν επίσκοπος Μύρων. Ο ίδιος διακρίθηκε για τις αγαθοέργιες και τη φιλανθρωπική του δράση, Πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς αγίους της Καθολικής Εκκλησίας και για αυτό τον 11ο αιώνα Ιταλοί πιστοί µετέφεραν το σκήνωµά του στο Μπάρι. Η ανάµιξη της αγάπης και της πίστης στον άγιο των παιδιών και των φτωχών µε τον Santa Claus φαίνεται ότι έγινε µετά τη µεγάλη µετανάστευση των Ιταλών στην Αµερική.
Η πίστη στον Άγιο Νικόλαο και ο μύθος του Santa Claus που μοιράζει δώρα εμπλουτίστηκαν με αρχαίους μύθους από βόρειους λαούς – επίσης μετανάστες από ΗΠΑ- με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η ιστορία που γνωρίζουμε όλοι. Μάλιστα σε πολλά χωριά της Αυστρίας και της Βόρειας Ιταλίας στις 6 Δεκεμβρίου (η γιορτή του Αγίου Νικολάου) τα παιδιά κρεμούν τη νύχτα τις κάλτσες τους με γλυκά για τον αγαπημένο τους άγιο.
Ο Άγιος Βασίλης Odin – Ο Άγιος Νικόλαος στη Σκανδιναβική παράδοση
Ωστόσο στις σκανδιναβικές χώρες, η φιγούρα του Άγιου Νικόλαου έγινε ένα με τις παγανιστικές παραδόσεις και το τοπικό φολκλόρ.
Συγκεκριμένα μιλάμε για την παγανιστική θεότητα Yule Goat που φέρνει και μοιράζει δώρα και συνοδεύεται από το ξωτικό Tomte. Πρόκειται για έναν μύθο της Δανίας.
Όμως ο Tomte υιοθέτησε πολλά χαρακτηριστικά του Santa Claus και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα η φιγούρα του καλού, γέρικου ξωτικού – Santa είχε πάρει πλέον μία πιο ανθρώπινη μορφή και εξαπλώθηκε στη Σουηδία, στη Νορβηγία και τη Φινλανδία
Ο Όντιν των Γερµανικών µύθων
Πριν τον εκχριστιανισμό τους, στις γερμανικές φυλές, ο πιο σημαντικός τους θεός ήταν ο Όντιν. Μάλιστα πολλές παγανιστικές τελετές αποτελούσαν εκδήλωση της λατρείας τους προς αυτόν, ο οποίος έδωσε πολλά στοιχεία στον σημερινό Santa Claus.
Συγκεκριμένα, οι Γερμανοί πίστευαν ότι ο Όντιν, στη μεγάλη γιορτή της Yule. διέσχιζε τον ουρανό με ένα άσπρο άλογο τον Sleipnir. Τα μικρά παιδιά την νύχτα της γιορτής του Όντιν έβαζαν στην καµινάδα µπότες µε καλούδια, τρόφιµα και γλυκά για να ξεπεζέψει από το άλογο ο θεός και να ξαποστάσει. Ο Όντιν αντάµειβε τα παιδιά που τον φίλευαν µε δώρα και γλυκά.
Μάλιστα η παράδοση του θεού Όντιν έμεινε στου βόρειους λαούς, κυρίως στη Γερμανία, στην Ολλανδία και το Βέλγιο. Όταν οι Ολλανδοί μετανάστες έφτασαν στο «Νέο Κόσμο» τον 17ο αιώνα, μετέφεραν τους μύθους και τις παραδόσεις τους, μαζί και αυτή του Όντιν, με αποτέλεσμα ο Santa Claus να έχει και Σκανδιναβικές επιρροές.
Papa Noel, Pere Noël και Father Christmas
Ο θρύλος του Πατέρα των Χριστουγέννων έρχεται από την Αγγλία του 17ου αιώνα και θεωρείται ο «πρόγονος» του Santa Claus. Ο καλοζωισµένος γερούλης µε τα γένια φορούσε µακριά, πράσινα ράσα µε γούνα στην άκρη. Ηταν το καλό πνεύµα των Χριστουγέννων, όπως αποτυπώνεται στην «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» του Ντίκενς. Είναι το πνεύµα που παίρνει από το χέρι το µονόχνωτο Εµπενίζερ Σκρουτζ, ο οποίος έχει ξεχάσει τι σηµαίνει αγάπη, και του µαθαίνει το πραγµατικό νόηµα των Χριστουγέννων. Ο Άγιος Βασίλης Father Christmas ήταν αρχικά «πράσινος».
Ο Santa Claus από τις ΗΠΑ
Πρόκειται για τον πιο διαδεδομένο Άγιο Βασίλη, ο οποίος αποτυπώνεται σε ζωγραφιές, παραμύθια, ιστορίες ταινίες και διαφημίσεις.
O Santa Claus έγινε δημοφιλής τον 19ο αιώνα στην Αμερική και τον Καναδά, χάρη στην επιρροή του καρτουνίστα Τόµας Ναστ, το σχέδιο του οποίου γέµιζε βιβλία, έντυπα, εφηµερίδες της εποχής. Για τη δηµιουργία του Santa Claus, ο οποίος διασχίζει τον ουρανό (σαν τον Όντιν) µε το έλκηθρό του την παγωµένη, γεµάτη άστρα νύχτα των Χριστουγέννων, συνδυάστηκαν όλες σχεδόν οι παραδόσεις. Χριστιανικές για τον Άγιο Βασίλειο, τον Άγιο Νικόλαο, αλλά και παγανιστικές κάτι που φαίνεται φυσιολογικό και επόμενο αν αναλογιστεί κανείς πως οι Η.Π.Α. είναι ένα χωνευτήρι λαών, μια χώρα που κατοικείται και κατοικήθηκε από ανθρώπους κάθε εθνότητας και υπηκοότητας.
Έτσι, την δεκαετία του ‘30, η Coca Cola επέλεξε την φιγούρα του Άγιου Βασίλη για να τη χρησιμοποιήσει σε διαφημίσεις που ξεκίνησαν να κυκλοφορούν στον Τύπο. Επίσης η Coca-Cola χρησιµοποίησε τον Santa µετά από την εταιρία αναψυκτικών και ποτών White Rock, που πρώτη το 1915 είχε χρησιµοποιήσει στις διαφηµίσεις της τον Santa Claus, αλλά όχι με την επιτυχία και το αντίκτυπο που είχε η καμπάνια της Coca Cola.
Μάλιστα η τελική μορφή του Άγιου Βασίλη, του ευτραφή παππούλη με τα κόκκινα που μοιράζει δώρα, προκύπτει από την διαφήμιση της Coca Cola της δεκαετίας του ‘30.
Γιατί ο Άη Βασίλης φοράει κόκκινη στολή; – Η ελληνική ιδιαιτερότητα στην φιγούρα του γενειοφόρου με τα δώρα
