Δένδιας: «Αλλάζουμε το αμυντικό δόγμα της χώρας – Η Ελλάδα θα κλείνει το Αιγαίο από τη στεριά»

Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, συμμετείχε το βράδυ της Παρασκευής (28/11), στο 3ο Συνέδριο Εργασίας της ΑΜΚΕ Κόμβος, με τίτλο «Η Ελλάδα σε Παγκόσμια Προοπτική», το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Καρατζά.

Στην τοποθέτησή του ανέπτυξε τις βασικές πτυχές της μεγάλης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας που εξελίσσεται στον τομέα της Άμυνας, θέτοντας στο επίκεντρο το νέο στρατηγικό δόγμα, τις τεχνολογικές προτεραιότητες και τη σημασία ενός σύγχρονου, λειτουργικού αμυντικού οικοσυστήματος.

Ο Νίκος Δένδιας περιέγραψε το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον, τις απειλές που καλείται να αντιμετωπίσει η Ελλάδα και την ανάγκη για μια διαφορετική, πιο ρεαλιστική και τεχνολογικά προηγμένη προσέγγιση στην άμυνα της χώρας.

Παρουσίασε τους άξονες της «Ασπίδας του Αχιλλέα», τις αλλαγές στο επιχειρησιακό δόγμα στεριάς–θάλασσας–αέρα, καθώς και τις νέες πρωτοβουλίες για την καλλιέργεια και αξιοποίηση εγχώριας αμυντικής καινοτομίας. Ακολουθούν τα βασικά σημεία της ομιλίας του

Η ομιλία του Νίκου Δένδια:

«Ευχαριστώ πολύ τον Καθηγητή κ. Χανιώτη, για μένα Άγγελο, υπήρξαμε συμμαθητές, όπως και με τον Μιχάλη Χαλιάσο, και θα μου επιτρέψετε γι’ αυτό να νιώθω μια μεγάλη οικειότητα.

Ξέρετε θα μπορούσα ίσως να εκφωνήσω μια ομιλία, αλλά θα προτιμήσω αν έχετε την καλοσύνη και αν συμφωνείτε, να σας πω δυο-τρεις βασικές κατευθύνσεις αυτού που επιχειρείται να γίνει στον τομέα της Άμυνας και πιθανόν, αν θα το κρίνετε, να «βασανίσετε» εσείς αυτό το υπόδειγμα, υποδεικνύοντας μου ίσως τι περισσότερο θα μπορούσε να γίνει ή ίσως και τι γίνεται λάθος σε αυτήν την προσπάθεια, γιατί ουδείς είναι αλάνθαστος σε αυτή τη ζωή.

Απλώς θα ήθελα να σας περιγράψω το πρόβλημα καταρχήν που καλείται να λύσει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Ελληνικής Δημοκρατίας σε αυτήν την συγκυρία και την λύση η οποία προτείνεται προς την ελληνική κοινωνία με μια σειρά από νομοθετήματα, μερικά από τα οποία έχουν ήδη ψηφιστεί από την Βουλή των Ελλήνων – το τελευταίο μεγάλο νομοθέτημα θα ψηφιστεί στις 8 Ιανουάριου από ό,τι καταλαβαίνω από το πρόγραμμα της Βουλής. Κι αυτό θα ολοκληρώσει το νομοθετικό κομμάτι της μεταρρύθμισης.

Πρώτον, το περιβάλλον. Νομίζω θα συμφωνήσουμε όλοι ότι έχει αλλάξει τελείως το γεωπολιτικό περιβάλλον, αλλά για την Ελλάδα παρέμενε προβληματικό. Δηλαδή η Ελλάδα διαρκώς από το 1952 ζει σε μια αντίφαση.

Είναι μέλος μιας μεγάλης και πετυχημένης συμμαχίας, της Βορειοατλαντικής συμμαχίας, του ΝΑΤΟ, όμως η βασική απειλή για την ασφάλεια της προέρχεται από μέλος της ίδιας της συμμαχίας. Αρά και από αυτό μόνο το γεγονός η Ελλάδα εξ’ ανάγκης είναι ένα sui generis – όπως και η Τουρκία – μέλος αυτής της συμμαχίας. Η Ελλάδα αμύνεται και η Τουρκία απειλεί ένα μέλος της ίδιας συμμαχίας.

Το δεύτερο είναι ότι μετά το 2000 δημιουργείται στον πλανήτη, ή περίπου εκείνο το διάστημα, μια ευφορία.

Μια δικαιολογημένη ευφορία μετά την πτώση ιδίως του Τείχους του Βερολίνου, την προηγουμένη δεκαετία. Ότι πλέον η Δημοκρατία κέρδισε, ότι η ελεύθερη οικονομία, οι αξίες που η Δημοκρατία εκφράζει, πλέον επικράτησαν στον κόσμο και μπαίνουμε σε μια μεγάλη εποχή ειρήνης, ευημερίας κτλ. Τίποτα από αυτά δεν έγινε έτσι. Δικαιολογημένη η πλάνη διότι δεν ήταν μόνο η πτώση του Τείχους, θυμίζω ήταν το Good Friday Agreement, ήταν η πτώση του Απαρτχάιντ, ήταν τα Oslo Agreements για την Μέση Ανατολή, μια σειρά δηλαδή από πράγματα που έδωσαν στην ανθρωπότητα αυτήν την αντίληψη.

Όμως, αυτό δεν έγινε. Δεν πήγαμε έτσι. Με αποτέλεσμα έχουμε την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά δεν είναι ο μόνος πόλεμος που υπάρχει. Θυμίζω τον πόλεμο του Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας, που για την Ελλάδα έχει μια σημασία, στον Νότιο Καύκασο. Θυμίζω την κατάσταση στην Υποσαχάρια Αφρική, τον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν και μια σειρά από άλλα γεγονότα, την επίθεση εναντίον του Ιράν, τις ιρανικές τοποθετήσεις στον ευρύτερο χώρο.

Δηλαδή ένα γενικό περιβάλλον αστάθειας. Έχουμε δύο failed states στις ακτές της Μεσογείου και τα δυο πολύ κοντά σε εμάς: Συρία – Λιβύη. Μια κατάσταση λοιπόν, που για την χώρα επιβάλλει να αποκτήσει σοβαρές Ένοπλες Δυνάμεις, με δυνατότητα να αντιμετωπίσουν απειλές. Κι αυτό σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όχι μόνο γεωπολιτικό.

Αλλά και ένα περιβάλλον που απαιτεί νέες λύσεις. Νέες τεχνολογικές απαντήσεις, δεδομένου ότι η απειλή είναι πολλαπλάσια. Είναι οικονομικά πολλαπλάσια, είναι αριθμητικά πολλαπλάσια, και οφείλω να πω στην εποχή του UAV είναι τεχνολογικά πολύ πιο ισχυρή.

H απάντηση η οποία επιχειρείται να δοθεί αυτή τη στιγμή είναι μια τελείως διαφορετική θεώρηση απέναντι στην απειλή. Και εξηγούμαι.

Το πρώτο αφορά το πώς προστατεύεις την χώρα. Μέχρι τώρα η χώρα ακολουθούσε το βασικό δόγμα «τη στεριά την προστατεύει ο Στρατός, την θάλασσα τη προστατεύει ο Στόλος, τον αέρα τον προστατεύουν τα αεροπλάνα». Προφανές θα μου πείτε; Oχι, δεν είναι τόσο προφανές. Εξηγώ: Για να αντιμετωπίσει η Ελλάδα αυτό το οποίο έχει μπροστά της χρειάζεται μάλλον μια «αιρετική» θεώρηση.

Ο Στόλος: Το Αιγαίο δεν έχει καμία έννοια να το προστατεύει ο Στόλος, όπως γινόταν μέχρι τώρα. Οι καινούργιες φρεγάτες, τα καινούργια πλοία, είναι πάρα πολύ ακριβά εργαλεία για να μένουν περιορισμένα σε μια στενή θάλασσα όπως το Αιγαίο, εκτεθειμένα σε σύγχρονες απειλές.

Μπορείς να καταστρέψεις μια φρεγάτα του ενός δισεκατομμυρίου με ένα drone λίγων δεκάδων χιλιάδων ευρώ. Και επίσης να μην μπορούν μέσα σε αυτό το περιβάλλον να αναπτύξουν την πραγματική τους δυνατότητα που είναι ο φόρτος στρατηγικών όπλων που θα φέρουν μετά τις αλλαγές στις φρεγάτες. Και να μην σας τα πολυλογώ, αλλάξαμε το δόγμα πλήρως. Το Αιγαίο πλέον δεν θα προστατεύεται μόνον από το Στόλο.

Θα προστατεύεται κυρίως από το πυραυλικό πυροβολικό που θα είναι διασκορπισμένο και μετακινούμενο στα εκατοντάδες αν όχι χιλιάδες νησιά του Αρχιπέλαγους. Το Αιγαίο θα το κλείσουμε από την στεριά. Ο Στόλος θα είναι ελεύθερος να επιχειρεί, αλλά όχι δεσμευμένος μέσα στη στενή θάλασσα.

Και επίσης αλλάζοντας τις δυνατότητες των πλοίων που είχαμε ήδη παραγγείλει, και οι 4 γαλλικές φρεγάτες – στις 18 Δεκεμβρίου θα παραλάβω την πρώτη στην Γαλλία και θα σηκώσουμε την ελληνική σημαία – και οι 4 ιταλικές που θα πάρουμε μετά (2 συν 2), θα φέρουν όλες στρατηγικούς πυραύλους.

Δηλαδή πυραύλους που μπορούν να εκτοξευθούν από οπουδήποτε από την Ανατολική Μεσόγειο και να πλήξουν στόχο πάνω από τα 1.500 χιλιόμετρα. Στον εν δυνάμει αντίπαλο να υπάρχει μια ισχυρή δύναμη αποτροπής.

Έρχομαι τώρα στον αέρα, μετά θα πάω και στην στεριά. Στον αέρα πάλι ποιο ήταν το κύριο αντιαεροπορικό μέχρι σήμερα που συζητάμε της Πατρίδας μας; Η απάντηση είναι η Πολεμική της Αεροπορία. Όμως, αυτή δεν είναι μια σωστή απάντηση. Είναι μια πολύ ακριβή απάντηση πάντως. Γίνεται; Γίνεται. Αλλά είναι σωστό;

Όχι, δεν είναι σωστό. Θα σας πω κάτι που ίσως μερικοί το ξέρουν αλλά δεν το έχουν παρατηρήσει. Από το 1973 και μετά λύθηκε ένα βασικό ερώτημα. Ποιο ήταν το ερώτημα. Στην μάχη αεροπλάνου και αντιαεροπορικού ποιος είναι ο ισχυρότερος; Και γιατί λέω το 1973; Το 1973 είναι ο τελευταίος πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Αίγυπτου. Ξέρουμε όλοι ότι το Ισραήλ κέρδισε αυτόν τον πόλεμο.

Αλλά τι δεν έχουμε ίσως πολλοί από εμάς παρατηρήσει. Έγινε μια μεγάλη μάχη αναμεσά στην ισραηλινή αεροπορία- πάντα μια από τις καλύτερες στο κόσμο- και στα αντιαεροπορικά τότε της Αίγυπτου, είχαν αν θυμάστε τους πυραύλους SAM. Δεν κέρδισε η ισραηλινή αεροπορία. Οι Ισραηλινοί θρήνησαν πάρα πολλά αεροπλάνα και πολλούς πιλότους. Ο τρόπος που το Ισραήλ κατάφερε να κερδίσει το πόλεμο είναι όταν ο Στρατηγός Σαρόν πέρασε τη Διώρυγα και εξόντωσε στο έδαφος τα αιγυπτιακά αντιαεροπορικά. Ή για να σας το πω με ένα πιο σύγχρονο παράδειγμα.

Αυτή τη στιγμή η Ρωσία θεωρητικά έναντι της Ουκρανίας έχει πλήρη αεροπορική υπεροχή. Έχει πάνω από 650 αεροπλάνα, η Ουκρανία έχει πολύ λιγότερα και δεν ξέρω και πόσα από αυτά πετάνε. Δεν πετάει η ρωσική αεροπορία. Δεν πετάει πάνω από την Ουκρανία. Πλέον το αντιαεροπορικό μπορεί να εμποδίσει το αεροπλάνο. Γιατί λοιπόν η Ελλάδα να αντιμετωπίζει την αεροπορική απειλή με τα αεροπλάνα της;

Η Ελλάδα έχει κάνει λοιπόν την επιλογή με τον Νέο Δόγμα το οποίο υλοποιούμε, κάτω από αυτό που έχω ονομάσει «Ασπίδα του Αχιλλέα», να προστατεύσει τον χώρο της ολιστικά με πυραυλικά συστήματα. Όπως θα προστατεύσει, όπως θα κλείσει, και την θάλασσα.

Και βέβαια το τρίτο κομμάτι είναι τα anti–drones συστήματα γιατί η χώρα η οποία εκφράζει τη πιο υπαρκτή απειλή για εμάς παράγει drones, και από τις πληροφορίες που έχουμε έχει άνω του ενός εκατομμυρίου drones έτοιμα αυτήν την στιγμή που συζητάμε.

Αρά και γι’ αυτό η χώρα έκανε μια πολύ μεγάλη προσπάθεια και με το ΕΛΚΑΚ -καταλαβαίνω ότι αρκετοί από εσάς γνωρίζετε τι είναι το ΕΛΚΑΚ και θα το εξηγήσω μετά – κι αυτήν την στιγμή υπάρχει σε παραγωγή το πρώτο ελληνικό anti–drone σύστημα, ο «ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ», ο οποίος έχει δοκιμαστεί και σε πραγματικές συνθήκες μάχης στην Ερυθρά Θάλασσα και τον οποίο θα συνεχίσουμε να βελτιώνουμε και να πολλαπλασιάζουμε.

Θα υπάρξει «Κένταυρος» σε όλες της ελληνικές φρεγάτες αλλά θα τον μετατρέψουμε και σε χρήσεις στεριάς και με διάφορα παράγωγα του μικρότερα και αναλόγως χρήσης, τον «Ωρίωνα» και τον «Τηλέμαχο», έτσι λέγονται, θα μπορέσουμε να καλύψουμε τον χώρο μας απέναντι στα drones.

Είμαστε σε επίπεδο έρευνας ως προς τα αντιπυραυλικά συστήματα, δηλαδή τα συστήματα που θα αντιμετωπίζουν πιθανώς ερχομένους πυραύλους. Επίσης υπάρχει έρευνα για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τις απειλές κάτω από την θάλασσα. Γιατί η «Ασπίδα του Αχιλλέα» είναι μια ολιστική προσέγγιση. Φιλοδοξεί να κλείσει τον χώρο συνολικά, στον αέρα, στη θάλασσα, κάτω από την θάλασσα.

Στον Στρατό Ξηράς τώρα. Παλιότερα, ξέρετε οι δυτικοί στρατοί, πριν από την Ουκρανία, είχαν ακόμη ναπολεόντειες, κυριολεκτικά ναπολεόντειες τακτικές. Μεραρχίες, μεγάλες μονάδες, στρατιώτες κατά παράταξη, ίσως όχι με τις κόκκινες ή με τις μπλε στολές να προχωράνε με το όπλο όπως στους ναπολεόντειους πολέμους, αλλά πάντως με συγκέντρωση των στρατιωτών για να υπάρχει συγκέντρωση πυρός κτλ. Όλα αυτά έχουν πλέον πάψει να ισχύουν.

Το όπλο του μαχητή δεν είναι πλέον το τουφέκι. Αυτό που λέμε όπλο είναι το drone. Το drone, το First Person View. Με αυτό μάχεται. Αυτό είναι και το όπλο και η σφαίρα. Και είναι αναλώσιμο. Μπορείτε να δείτε αν ψάξετε στο Ίντερνετ Ουκρανούς και Ρώσους με τα FPV στην πλάτη τους. Συνήθως έξι ή οχτώ.

Τα οποία, ξαναλέω, είναι αναλώσιμα. Ο ελληνικός στρατός πρέπει λοιπόν και το κάνουμε πάρα πολύ γρηγορά να φύγει από την εποχή του όπλου και να πάει στην εποχή του drone. Που σημαίνει ο κάθε ένας στρατιώτης να είναι εκπαιδευμένος στην χρήση drones. Και γι’ αυτό κάνουμε μια πολύ μεγάλη μεταρρύθμιση στο τρόπο που θα εκπαιδεύονται οι στρατιώτες.

Και επίσης δημιουργούμε μια ενεργό εφεδρεία από 150.000 εθελοντές οι οποίοι θα εκπαιδεύονται κανονικά και θα συνεχίσουν να εκπαιδεύονται ώστε να μπορεί η χώρα να παρατάξει μια ενεργό δύναμη περίπου 250.000 χιλιάδων εκπαιδευμένων εφέδρων.

Ξαναλέω εκπαιδευμένων, γιατί θεωρητικά σήμερα η χώρα μπορεί να παρατάξει 800.000 χιλιάδες αλλά δεν είναι καλό να κληθώ να σχολιάσω το επίπεδο της εκπαίδευσης των εφέδρων που παρατάσσει η χώρα αυτήν την στιγμή.

Τώρα, για να δημιουργηθεί μια αμυντική δυνατότητα, η χώρα πρέπει να έχει ένα αμυντικό οικοσύστημα. Η χώρα αυτήν την στιγμή έχει πάρα πολύ μικρό αμυντικό οικοσύστημα, το οποίο, για να έχετε μια αίσθηση ποσοτική, συμμετέχει στο ΑΕΠ της χώρας κάπου μεταξύ του 0,4% με του 0,7%.

Για μια χώρα όπως η Ελλάδα που μέχρι το 2004 είχε δαπανήσει για την Άμυνα της 270 δισεκατομμύρια ευρώ, καταλαβαίνετέ ότι αυτό είναι μάλλον αστείο.

Τι κάνουμε λοιπόν για να το κινητροδοτήσουμε; Καταρχήν δεν έχουμε φιλοδοξίες πέραν του ορίου του μεγέθους μας. Δεν φιλοδοξούμε να φτιάξουμε μεγάλες πλατφόρμες. Δεν φιλοδοξούμε να φτιάξουμε αεροπλάνο όπως η γειτονική Τουρκία. Δεν φιλοδοξούμε να φτιάξουμε αεροπλανοφόρο όπως η γειτονική Τουρκία.

Φιλοδοξούμε να φτιάξουμε ένα modular πλοίο το οποίο μπορεί να είναι περιπολικό, πυραυλάκατος ή κορβέτα, αλλά φιλοδοξούμε κυρίως να μπορέσουμε -κι εδώ ο ρόλος σας είναι εξαιρετικά σημαντικός και ίσως ένας από τους λογούς που βρίσκομαι σήμερα εδώ- να κινητροδοτήσουμε το ανθρώπινο επιστημονικό μας κεφάλαιο και να μπορέσουμε να παράξουμε προϊόντα προηγμένης τεχνολογίας, που να μας δώσουν το τεχνολογικό advantage απέναντι σε ό,τι υπάρχει από την άλλη πλευρά.

Έχουμε κάνει ορισμένα βήματα. Νομίζω σημαντικά βήματα. Το πρώτο ήταν η δημιουργία του ΕΛΚΑΚ. Το δεύτερο ήταν η δημιουργία Διεύθυνσης Καινοτομίας στις Ένοπλες Δυνάμεις. Αυτά τα δύο λειτουργούν υπό μορφή διαλόγου. Μέχρι τώρα οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις τι έκαναν; Ζητούσαν κάτι και ο εκάστοτε Υπουργός, η Κυβέρνηση, εφόσον είχε τα χρήματα, τους έδινε τα χρήματα να πάνε να το αγοράσουν. «Ωραία» θα έλεγε κανείς. Καθόλου ωραία.

Προσπαθούμε να διδάξουμε τις Ένοπλες Δυνάμεις μια τελείως διαφορετική αντίληψη. Να μην ζητάνε προϊόντα. Να θέτουν ερωτήματα. Η Διεύθυνση Καινοτομίας των Ενόπλων Δυνάμεων ζητάει από τις Ένοπλες Δυνάμεις να διατυπώνουν προβλήματα.

Παράδειγμα: «Θα ήθελα να μου δώσετε απάντηση στο πώς αντιμετωπίζω ένα σμήνος Bayraktar 2». Όχι «θέλω ένα anti–drone σύστημα να μου αγοράσετε».

Το ερώτημα αυτό το παίρνει το ΕΛΚΑΚ – σας τα λέω λίγο απλουστευμένα αλλά νομίζω ότι καταλαβαίνετε πολύ περισσότερα από όσα λέω – το μεταφέρει στο οικοσύστημα καινοτομίας, διατυπώνει το ερώτημα και ζητά απάντηση.

Οι απαντήσεις που δίνονται από το οικοσύστημα -από την μικρή μου εμπειρία γιατί το ΕΛΚΑΚ το οποίο είναι περίπου παιδί μου έχει 1,5 χρόνο ζωής μόνον – βαθμολογούνται από τις Ένοπλες Δυνάμεις, ζητείται πρωτότυπο, χρηματοδοτείται το πρωτότυπο, δοκιμάζεται σε ασκήσεις το πρωτότυπο των Ενόπλων Δυνάμεων, ένας άλλος σύνδεσμος που μέχρι τώρα δεν υπήρχε.

Εάν κάποιος είχε μια μικρή εταιρεία στην Ελλάδα και έφτιαχνε κάτι που είχε διπλή χρήση αλλά η μια ήταν και στρατιωτική χρήση, δεν είχε πού να το δοκιμάσει, Πώς το φαντάζεστε;

Σηκώνει ένα drone, και το drone σηκώνεται και πάει και ρίχνει κάπου μια χειροβομβίδα; Δεν υπήρχε καμία τέτοια δυνατότητα. Δοκιμάζεται λοιπόν το πρωτότυπο και αν αυτό το πρωτότυπο κάνει στις Ένοπλες Δυνάμεις, αυτές δίνουν την παραγγελία που σημαίνει αυτό για την εταιρεία που την παίρνει, ότι είναι ένα τεράστιο άλμα, γιατί έχει proof of sales. Έχοντας proof of sales μπορεί να πάει στο τραπεζικό σύστημα να δανειστεί, μπορεί να πάει στο εξωτερικό να δοκιμάσει να πουλήσει το προϊόν.

Καλούμαστε λοιπόν και ζητάμε από το οικοσύστημα να δώσει απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα τα οποία θέτουν οι Ένοπλες Δυνάμεις. Και συγχρόνως εκπαιδεύουμε τις Ένοπλες Δυνάμεις να θέτουν ερωτήματα.

Όχι να πηγαίνουν να αγοράζουν προϊόντα από το ράφι. Και χρηματοδοτούμε και έχουμε κλείσει – η αγγλική έκφραση είναι firewall – ένα κομμάτι των αμυντικών δαπανών, συνολικά 2,5 %, για να διατεθούν μόνο γι’ αυτούς τους λογούς. Όχι για αγορές. Και μάλιστα προστατευμένοι. Αν δεν απορροφηθούν με αυτόν τον τρόπο δεν θα διατεθούν. Δεν μπορούν να πουν «με συγχωρείτε αυτό δεν έγινε αρά εγώ θα πάρω τα χρήματα να τα κάνω κάτι άλλο».

Καταλήγω, το ερώτημα είναι εάν αυτή η προσπάθεια θα πετύχει. Υπάρχει μια επιπλέον βασική προϋπόθεση στην οποία μπορείτε να βοηθήσετε.

Η προϋπόθεση αυτή είναι να δημιουργηθεί ένα ευρύ πλαίσιο επικοινωνίας με τον Οικουμενικό Ελληνισμό, και ιδίως με τους καθηγητές και τους ερευνητές, στα Διεθνή Ινστιτούτα Έρευνας. Έχω ήδη πάει κι εγώ σε αρκετά από αυτά – και συνεχίζω να το κάνω – που κάνουν mentoring σε αυτήν την προσπάθεια.

Μαζί με τα δικά μας βεβαίως ερευνητικά Ινστιτούτα, μαζί με τα δικά μας εργαστήρια μαζί με τους εξαιρετικούς επιστήμονες, τους Καθηγητές, τους ερευνητές που είναι ήδη μέσα στη χώρα.

Γιατί η διάφορα μας, η αριθμητική διαφορά μας με την γειτονική μας χώρα επιβάλλει να έχουμε ένα μεγάλο άλμα για να μπορέσουμε να αποτρέψουμε την απειλή.

Αυτά είχα να πω, δεν θέλω να σας καθυστερήσω περισσότερο. Και πάλι ευχαριστώ για την ευκαιρία να διατυπώσω τη σκέψη αυτής της μεταρρύθμισης που έχουμε ονομάσει «Ατζέντα 2030». Σας ευχαριστώ».